دوره 5، شماره 4 - ( 12-1398 )                   جلد 5 شماره 4 صفحات 44-27 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print


چکیده:   (1568 مشاهده)
دربارۀ ظرفیت‌های نظریهٔ فطرت برای تحول و پیشرفت علوم اجتماعی، اظهارنظرهایی از سوی برخی اندیشمندان مسلمان مطرح شده است که کمتر واکاوی شده و شرح و بسط داده شده‌اند. این مقاله با هدف ارزیابی این اظهارات و برپایۀ این پیش‌فرض که نظریهٔ انسان‌شناختی فطرت می‌تواند افق‌های نوینی در برابر علوم اجتماعی، به‌ویژه در حوزه‌های مهمی همچون جامعه‌شناسی دین، جامعه‌شناسی اخلاق، جامعه‌شناسی خانواده و آسیب‌شناسی و تغییرات اجتماعی بگشاید، ابتدا با رویکردی فلسفی و با بهره‌گیری از دیدگاه‌های فلاسفۀ مسلمان به‌ویژه بزرگانی، همچون علامه طباطبایی، شمائی کلّی از این نظریه و اصول و مفروضات آن ارائه داده است که در پنج اصل خلاصه شده‌اند: تدرج انسانیت، تمایز قائل شدن میان فطرت غریزی و فطرت عقلی، امکان وقوع تزاحم میان امور فطری، امکان انحراف از فطرت و لزوم تفکیک فطرت الهی از طبیعت ثانویه. در ادامه، به منظور پاسخ به این سؤال که نظریهٔ فطرت چه تأثیر ملموسی بر تحول علوم اجتماعی می‌تواند در پی داشته باشد، با رویکردی استکشافی تحلیلی کوشش شده است این تأثیر، در قالب نمونه‌هایی واقعی از مباحث رشتۀ جامعه‌شناسی، نشان داده شود که این مهم به‌عنوان نوآوری این مقاله، با عطف توجه به مسائل ذیل صورت گرفته است: امکان شناخت جوامع دیگر، عقلانیت مردمِ جوامع دیگر، تقدم تغییرات درونی انسان‌ها بر تغییرات بیرونی جوامع در بیشتر مسائل، امکان اِسناد بسیاری از تحولات معرفتی و فرهنگی جوامع به تبدّل طبایع ثانویۀ افراد و ارتقای ظرفیت علوم اجتماعی در تبیین اموری مانند خاستگاه خانواده، تفاوت رفتار انسان‌های متعالی با انسان‌های پست، عرفی‌شدنِ جامعه، تأثیر ایمان و اخلاق بر تقویت پیوند زناشویی و تأثیر ایمان و اخلاق بر اقتدار رهبری دینی.
متن کامل [PDF 242 kb]   (266 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: عمومى
انتشار الکترونیک: 1398/12/1

فهرست منابع
1. قرآن کریم. آدلر، مورتیمر جروم. 1379. ده اشتباه فلسفی. ترجمۀ انشاءالله رحمتی. تهران: الهدی. الآشتیانی، میرزا احمد. 1399 ق. لوامع الحقایق فی اصول العقاید. بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر. احمدی، علی اصغر. 1362. فطرت: بنیان روان شناسی اسلامی. تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر. امام خمینی، سید روح‌الله. 1418 ق. لبّ الأثر فی الجبر و القدر. تقریر آیت‌الله جعفر سبحانی. قم: مؤسسۀ امام صادق (ع). ــــــــــــــ. 1378. صحیفۀ امام. (23 جلد). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. بستان نجفی، حسین. 1396. نظریۀ عرفی‌شدن با رویکرد اجتهادی تجربی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان تبلیغات اسلامی. ترخان، قاسم. 1396. «فطرت و فطریات از نگاه علامه طباطبائی و برآیند آن در علوم انسانی». مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی. دورۀ 21. ش70. بهار (صص 104-81). تریگ، راجر. 1384. فهم علم اجتماعی. ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشر نی. جوادی آملی، عبدالله. 1379. تفسیر موضوعی قرآن کریم. ج 12 (فطرت در قرآن). تنظیم و ویرایش محمدرضا مصطفی‌پور. قم: اسراء. حرّ عاملی، محمدبن حسن. بی‌تا. وسائل الشیعه. (20 جلد). بیروت: دار احیاء التراث العربی. راغب اصفهانی، حسین. 1404 ق. مفردات غریب القرآن. تهران: دفتر نشر کتاب. رجبی، محمود. 1378. انسان‌شناسی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). رشاد، علی‌اکبر. 1389. منطق فهم دین. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. ریتزر، جورج. 1385. نظریۀ جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. ساروخانی، باقر. 1370. مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی خانواده. تهران: سروش. صدرالدین شیرازی، محمد. 1368. الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه (9 جلد). قم: منشورات مصطفوی. الصدر، السید محمدباقر. 1421 ق. المدرسه القرآنیه: ال‍ت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍وض‍وع‍ی‌ وال‍ت‍ف‍س‍ی‍رال‍ت‍ج‍زی‍ئ‍ی‌ ف‍ی‌ال‍ق‍رآن‌ال‍ک‍ری‍م‌ ال‍س‍ن‍ن‌ال‍ت‍اری‍خ‍ی‍ه‌ ف‍ی‌ال‍ق‍رآن‌ال‍ک‍ری‍م‌ ع‍ن‍اص‍رال‍م‍ج‍ت‍م‍ع‌ ف‍ی‌ال‍ق‍رآن‌ال‍ک‍ری‍م‌. قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیه للشهید الصدر. الطباطبایی، السید محمدحسین. بی‌تا. المیزان فی تفسیر القرآن (20 جلد). قم: انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. غفوری‌نژاد، محمد. 1389. «نظریۀ فطرت و علوم انسانی؛ کنش‌های متقابل». عقل و دین. دورۀ 1. ش 2. بهار و تابستان (صص 109-95). مصباح یزدی، محمدتقی. 1368. جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. ــــــــــــــ. 1384. به‌سوی خودسازی. نگارش کریم سبحانی. قم: مرکز انتشارات مؤسسهٔ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. مطهری، مرتضی. 1369. مجموعۀ آثار. جلد2. تهران و قم: صدرا. مکارم الشیرازی، ناصر. بی‌تا. الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل (20 جلد). بی‌جا: بی‌نا. Bellah, Robert, N; Madsen, Richard; Sullivan, William; Swidler, Ann and Tipton, Stephen M. 1985. Habits of the Heart: Individualism and Commitment in American Life. New York: Harper & Row. Curry, T., Jiobu, R., Schwirian, K. 1997. Sociology for the Twenty-First Century. Upper Saddle River and New Jersey: Prentice Hall. Hammersley, M. 2000. Taking Sides in Social Research. London and New York: Routledge. Ingoldsby, Born, B. 2006. "Family Origin and Universality", Ingoldsby and Smith (eds.), Families in Global and Multicultural Perspective. Thousand Oaks: Sage Publications, Inc. White, James M. (2005). Advancing Family Theories. Thousand Oaks and London: Sage Publications.

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.