هدف جستار حاضر نشاندادن ابعاد حضور «اندیشۀ اجتماعی» در شریعت و احکام اسلام با تأکید بر مجاهدت بیش از هزارسالۀ فقها و اصولیان مسلمان است. با استفاده از روشهای متعددی مانند تحلیل محتوا، اسنادی و توصیفیـتحلیلی تلاش شد تا اشراب اندیشۀ اجتماعی در دین و شریعت اسلام و نیز فتاوی فقهی اصولی ارائه شود. ضرورت توجه به انسان و اجتماع نهتنها در اسلام بلکه در همۀ شریعتهای گذشته نیز بهگونهای وجود داشت؛ اما این ویژگی در اسلام بهنحو ممتازی مورد توجه قرار گرفت. فقها و اصولیان مسلمان با مجاهدتِ حدوداً چهاردهقرنۀ خود توانستند بسیاری از پیامهای موجود در آیات و روایات اسلامی را دریافت کنند و با تأکید بر اموری مانند پذیرش عقل در حریم دین، قواعد حاکمۀ فقهی، تقدیم اولویتهای اجتماعی، تعلیلهای اجتماعی احکام و درنهایت، احکام حکومتی، در راستای صدور فتاوای بهروز از آنها استفاده کنند.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1400/3/10
فهرست منابع
1. قرآن کریم. ترجمۀ آیتالله مکارم شیرازی.
ابراهیمیپور، قاسم. 1394. «علم اجتماعی مسلمین: رویکردها و روشها». معرفت فرهنگی اجتماعی. شمارۀ 25. صص 27ـ53.
اژدریزاده، حسین. 1380. «رویکردی جامعهشناختی به ادراکهای اعتباری». آیینۀ مهر. قم: دارالتفسیر.
ـــــــــــــــــــ 1382. «تعین اجتماعی معرفتهای وحیانی در اندیشۀ علامه طباطبایی». روششناسی علوم انسانی. شمارۀ 35. صص 134ـ110.
ابناثیر جزری، مبارکبن محمد. 1367. النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. 5 جلد. تحقیق/ تصحیح: محمودمحمد طناحى. قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان. چاپ چهارم.
ابنمنظور، محمدبن مکرم. 1414ق. لسانالعرب. 15 جلد. تحقیق/ تصحیح: جمالالدین میردامادى. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع. چاپ سوم.
ایزدهی، سید سجاد. 1396. «قلمرو فقه سیاسی از منظر آیتالله خامنهای». حکومت اسلامی. شمارۀ 84. صص 26ـ5.
بهشتی، محمدحسین. 1378. شناخت از دیدگاه قرآن. تهران: بقعه.
تبریزى، موسىبن جعفربن احمد. 1369ق. قاعدة الضرر، الید، التجاوز و الصحة (أوثق الوسائل). 1 جلد. قم: کتابفروشى کتبى نجفى. چاپ اول.
جوادی آملی، عبداللّه. 1377. شریعت در آیینۀ معرفت. قم: اسراء.
حرعاملى، محمدبن حسن. 1409ق. تفصیل وسائلالشیعة إلى تحصیل مسائلالشریعة.30 جلد. تحقیق/ تصحیح گروه پژوهش مؤسسۀ آلالبیت علیهمالسلام. قم: مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام.
حلى، ابنادریس، محمدبن منصوربن احمد. 1410ق. السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى.3 جلد. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه. چاپ دوم.
حلى، شمسالدین محمدبن شجاع القطّان. 1424ق. معالمالدین فی فقه آل یاسین دورة فقهیة کاملة على وفق مذهب الإمامیة. تحقیق و تصحیح ابراهیم بهادرى. 2 جلد. قم: مؤسسۀ امام صادق علیهالسلام. چاپ اول.
حمیرى، عبدالله بن جعفرتاریخ. 1413ق. قربالإسناد (طـالحدیثة). 1 جلد. تحقیق/ تصحیح گروه پژوهش در مؤسسه آل البیت علیهمالسلام. قم: مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام. چاپ اول.
دزفولى، مرتضىبن محمد امین انصارى. 1281ق. قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة (فرائدالأصول). 1 جلد. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
ربانی، محمدباقر؛ ابراهیمیپور، قاسم. 1396. «روششناسی فقه اجتماعی از دورۀ تأسیس تا دورۀ تثبیت». معرفت فرهنگی اجتماعی. شمارۀ 31. صص 53ـ35.
ربانی، محمدباقر. 1394. «فقه اجتماعی و بایستههای روششناسانۀ آن (با تأکید بر اندیشههای آیتالله محمدجواد فاضل لنکرانی)». فقه و اجتهاد. شمارۀ 4. صص 101ـ79.
رضایی، حسین. 1395. «چیستی و ماهیت فقهالاداره». حکومت اسلامی. شمارۀ 80. صص 56ـ29.
سبزوارى، سید عبدالأعلى. 1413ق. مهذّب الأحکام. 30 جلد. قم: مؤسسه المنار. چاپ چهارم.
سروش، عبدالکریم. 1378. بسط تجربۀ دینی. تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
سعیدی روشن، محمدباقر. 1381. «تحلیل زبان قرآن و متدولوژی فهم آن». رسالۀ دکتری علوم قرآن و حدیث. قم: تربیت مدرس.
شاکری زواردهی، روحالله؛ عبدلی مسینان، مرضیه. 1394. «ضرورت حکومت دینی با تأکید بر حکومت محوری فقه اجتماعی». پژوهشهای انقلاب اسلامی. شمارۀ 12. صص 32ـ7.
شریف مرتضى، علىبن حسین موسوى. 1415ق. الانتصار فی انفرادات الإمامیة. تحقیق/ تصحیح گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى قم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
شیروانی، علی. 1377. معارف اسلامی در آثار شهید مطهری. چاپ چهارم. قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی.
صدوق قمى، محمدبن علىبن بابویه. 1386. عللالشرائع. 2جلد. چاپ اول. قم: کتابفروشى داورى.
طالبی طادی، بهنام؛ بیرشک، حسین؛ امساکی، نوید. 1394. «واکاوی تاریخی عنصر نصگرایی در روشهای فقهی امامیه و نقش آن در پیشرفت فقه نظام اجتماعی». پژوهشنامۀ حقوق خصوصی عدالت. شمارۀ 3. صص 108ـ89.
طباطبایی، محمدحسین. بیتا. المیزان. قم: جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیة.
ـــــــــــــــــــــــــ. 1362. نهایة الحکمة. قم: جماعة المدرسین بقم. مؤسسة النشر الاسلامی، دارالتبلیغ الاسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــ. 1363. رسایل سبعه. قم: چاپ حکمت.
ـــــــــــــــــــــــــ. 1367. اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا.
ـــــــــــــــــــــــــ. 1374. تفسیرالمیزان. ترجمۀ محمدباقر موسوی همدانی. قم: جامعۀ مدرسین، دفتر انتشارات اسلامی.
طرابلسى، ابنبراج، قاضى، عبدالعزیز. 1406ق. المهذب. 2 جلد. چاپ اول. تحقیق و تصحیح جمعى از محققان و مصححان تحت إشراف شیخ جعفر سبحانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
عاملى، محمدبن مکی (شهید اول). 1400ق. القواعد و الفوائد. 2 جلد. تحقیق و تصحیح سید عبدالهادى حکیم. قم: کتابفروشى مفید. چاپ اول.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1417ق. الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. 3 ج. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.
عاملى، شهیدثانى، زینالدینبن على. 1413ق. مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. 15 جلد. تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مؤسسۀ معارف اسلامى. قم: مؤسسة المعارفالإسلامیة. چاپ اول.
عریضى، علىبن جعفر علیهمالسلام. 1409ق. مسائل علیبن جعفر و مستدرکاتها. 1 جلد. تحقیق و تصحیح مؤسسه آلالبیت علیهم السلام. قم: مؤسسه آلالبیت علیهم السلام. چاپ اول.
عشایری، محمد. 1390. «نقدی بر مقالۀ نگاه فردی و اجتماعی به دین در استنباط احکام فقهی». فقه. سال هجدهم. شمارۀ 4. صص 167ـ193.
علیزمانی، امیرعباس. 1375. زبان دین. قم: دفتر تبلیغات.
عمانى، حسنبن علىبن ابى عقیل حذّاء. 1413ق. حیاة ابن أبی عقیل و فقهه. 1 ج. تحقیق و تصحیح گروه پژوهش مرکز المعجم الفقهى. قم: مرکز معجم فقهىتاریخ. چاپ اول.
غنایی، سید پیمان. 1394. «فقه اجتماعی و کاستیهای جدی روش تفقه». نقد کتاب فقه و حقوق. شمارۀ 2. صص 68ـ53.
فراستخواه، مقصود. 1377. دین و جامعه. مجموعه مقالات. تهران: شرکت سهامی انتشار.
قمى، اشعرى، احمدبن محمدبن عیسى. 1408ق. النوادر. 1 جلد. قم: مدرسۀ امام مهدى عجلالله تعالى فرجه الشریف.
قمى، علىبن بابویه. (صدوق اول). بیتا. مجموعة فتاوى ابن بابویه. 1جلد. تحقیق و تصحیح جامع عبدالرحیم بروجردى و تحقیق علىپناه اشتهاردى. قم: بینا. چاپ اول.
قمى، علىبن ابراهیم. 1404ق. تفسیر القمی. 2جلد. چاپ سوم. تحقیق و تصحیح طیب موسوى جزائرى. قم: دارالکتاب.
کلینى، ابوجعفر، محمدبن یعقوب. 1407ق. الکافی (طـالإسلامیة). 8 جلد. تحقیق و تصحیح على اکبر غفارى. تهران: دارالکتب الإسلامیة. چاپ چهارم.
مبلغی، احمد. 1393. «پیشدرآمدی بر فقه رسانه (موضوعشناسی)». مطالعات رسانه و امت. شمارۀ 1. صص 37ـ8.
محقق داماد، سید مصطفی. 1393. قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی. چاپ چهلوسوم.
مخلصی، عباس. 1378. «بازشناسی فقه اجتماعی امام خمینی». فقه. شمارۀ 21 و 22. صص 208ـ160.
مشکانی سبزواری، عباسعلی. 1389. «مقدمهای بر فقه اجتماعی شیعه از نگاه مقام معظم رهبری». فقه. سال هفدهم. شمارۀ 3. صص 63ـ23.
مطهری، مرتضی. 1365. اسلام و مقتضیات زمان 1. قم: صدرا. چاپ دوم.
ـــــــــــــــــ. 1371. مجموعه آثار. قم: صدرا.
ـــــــــــــــــ. 1373. اسلام و مقتضیات زمان 2. چاپ سوم. قم: صدرا.
مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام. 1406ق. الفقهـفقه الرضا. 1 جلد. تحقیق و تصحیح مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام. مشهد: مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام.
نائینی، میرزا محمدحسین غروى. 1424ق. تنبیه الأمة و تنزیه الملة. تحقیق و تصحیح سید جواد ورعى. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیه.
نادران، الیاس؛ آقانظری، حسن؛ حسینی، سیدرضا. 1391. «بایستههای فقه پژوهی در تأمین اجتماعی». اسلام و علوم اجتماعی. شمارۀ 8.. صص 54ـ34.
نامدار، مظفر؛ ضمیریان، محمدحسین. 1391. «سیاست تعاملی ضد نظام سلطه در روابط بینالملل "رهیافتی به مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قواعد فقهیۀ فقه سنتی"». رهیافتهای سیاسی و بینالمللی. شمارۀ 30. صص 192ـ167.
نصر، حسین. 1380. معرفت و امر قدسی. ترجمۀ فرزاد حاجی میرزایی. تهران: فرزان.
همدانی، مصطفی. 1397. «کثرتگرایی یا مواجهه با تعدد دیگری؛ بررسی و نقد کتاب خصوصیگرایی و جهانیگرایی در اندیشۀ اسلامی معاصر». نقد علوم انسانی. صص 108ـ95.