در سالهای اخیر اصطلاحاتی از قبیل «پارادایم اجتهادی دانش دینی» یا «پارادایم اسلامی علوم انسانی» کاربرد فراوانی داشته است. این امر نشان میدهد عدهای از فعالان عرصۀ علم دینی و بهویژه علوم انسانی اسلامی تلاش میکنند تا در چارچوب علمشناسی پارادایمی کوهن، یا نسخههای جدیدتر آن، ایدۀ علوم انسانی اسلامی را پیش ببرند. در این مقاله پس از اشاره به تاریخچۀ استفاده از اصطلاح پارادایم، معنای پارادایم در علمشناسی کوهن و اندیشمندان پس از وی و همچنین استفاده از این اصطلاح در عرصۀ علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی به پرسشهایی از ان دست پاسخ داده شده است: کسانی که اصطلاح پارادایم را در حوزۀ علوم انسانی به کار گرفتند، چه تغییراتی در معنای مدنظر کوهن از اصطلاح پارادایم اعمال کردند و کاربست علمشناسی پارادایمی در علوم انسانی با چه نقدهایی روبهروست. همچنین تلقی آنها از این اصطلاح چیست و چه نقدهایی به کاریست این اصطلاح در عرصه علوم انسانی اسلامی وارد است. از سوی دیگر لوازم و دلالتهای کاربست اصطلاح پارادایم در بحث علوم انسانی اسلامی و این مقوله که آیا فعالان عرصۀ علوم انسانی اسلامی به این لوازم و دلالتها توجه و التزام دارند نیز بررسی و تحلیل شده است. درمجموع به نظر میرسد استفاده از اصطلاح پارادایم در بحث علوم انسانی اسلامی، رکن اصلی معنای کوهنی از پارادایم که ناظر به وجه اجتماعی و ساختاری آن است را نادیده گرفته است و همین امر موجب گردیده به نقش عوامل اجتماعی در دستیابی به علوم انسانی اسلامی کم توجهی شود.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1401/3/1
فهرست منابع
1. احمدی، محمدرضا. 1396. «تفاوتهای تبیین رفتار انسانی در قلمرو پارادایم اسلامی در مقایسه با سایر رویکردهای روانشناختی». روانشناسی و دین. سال دهم. شمارۀ 1.
امیری طهرانی، سید محمدرضا. 1387. «نقد و کتاب نظریهپردازی اقتصاد اسلامی». نامۀ علوم انسانی. شمارۀ 19.
ایمان، محمدتقی. 1389. مبانی پارادایمی روشهای کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی. چاپ اول. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آزادارمکی، تقی. 1372. «پارادایم و جامعهشناسی». نامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 6. صص 52-29.
باذلی، رضا؛ عبدی، حسن. 1394. «بررسی شبهات مبناگرایی اسلامی با تآکید بر دیدگاه علامه طباطبایی». آئین حکمت. سال هفتم. شماره 25.
بستان (نجفی)، حسین. 1388. «جامعهشناسی اسلامی؛ بهسوی یک پارادایم». روششناسی علوم انسانی. سال پانزدهم. شمارۀ 4. صص 28-7.
____________. 1390. «راهبرد پارادایمسازی اسلامی در حوزه جامعهشناسی خانواده و جنسیت». شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده. سال چهاردهم. شمارۀ 3. صص 209-163.
___________. 1397. نظریۀ عرفیشدن با رویکرد اجتهادی تجربی. چاپ اول. قم: سازمان تبلیغات اسلامی و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
___________. 1398. «بازخوانی مدل اجتهادی تجربی علم دینی». روششناسی علوم انسانی. سال بیست و پنجم. شمارۀ 98. صص 49-29.
بنتون، تد؛ کرایب، یان. 1378. فلسفۀ علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی. ترجمۀ شهناز مسمیپرست و محمود متحد. تهران: آگه.
پزشگی، محمد. 1393. «پارادایم¬های علم: آیا علم سیاست دارای پارادایم می¬باشد؟». علوم سیاسی. سال هفدهم. شماره 67.
پورفرج، علیرضا. 1387. «طراحی مدل علمی براساس مبانی و پارادایمهای اقتصاد اسلامی». اقتصاد اسلامی. سال هشتم. شمارۀ 32. صص 140-123.
جهانیان، ناصر. 1392. «پارادایم اسلامی توسعۀ انسانی». اسلام و مطالعات اجتماعی. سال اول. شمارۀ 2. صص 161-136.
چالمرز، آلن فرانسیس. 1374. چیستی علم؛ درآمدی بر مکاتب علمشناسی فلسفی. ترجمۀ سعید زیباکلام. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
چیلکوت، رونالد. 1377. نظریه¬های سیاست مقایسه¬ای. ترجمۀ وحید بزرگی و علیرضا طیب. تهران: رسا.
حسنی، سید حمیدرضا. 1397. درآمدی بر پارادایم اجتهادی دانش عملی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
داناییفرد، حسن. 1386. «پارادایمهای رقیب در علم سازمان و مدیریت؛ رویکرد تطبیقی به هستیشناسی، شناختشناسی و روششناسی». دانشور رفتار. سال چهاردهم. شمارۀ 26. صص 104-89.
رفيعي، مجتبي؛ علياحمدي، عليرضا؛ موسوي، محمد و كرماني محمد. 1392. «رهبری اخلاقمدار، ثمره پارادایم مدیریت اسلامی». پژوهشنامه اخلاق. سال ششم. شمارۀ 20. صص 75-49.
روشن، علیقلی. 1380. «پارادایمهای علم مدیریت». علوم انسانی دانشگاه سیستان و بلوچستان. شمارۀ 17.
ریتزر، جورج. 1393. نظریۀ جامعهشناسی. ترجمۀ هوشنگ نایبی. تهران: نشر نی.
زیباکلام، سعید. 1382. «علمشناسی کوهن و نگرش گشتالتی». روششناسی علوم انسانی. شماره 34.
سام خانیان، محمدربیع؛ فیاض، ایراندخت. 1399. «تبیین و نقد رویکرد پارادایمی در اندیشههای تربیتی غرب». پژوهشهای فلسفی دانشگاه تبریز. سال چهاردهم، شمارۀ 33. صص 188-168.
صدری، محمود. 1388. «دانشکده¬های اقتصادی ایران و اسلوب فکری». روزنامه دنیای اقتصاد. 25/9/1388 شماره 1970.
طالبان، محمدرضا. 1392. «تلاش نافرجام جامعهشناسان برای تعیین منزلت پارادایمی جامعه شناسی». مطالعات اجتماعی ایران. سال هفتم. شماره 4. صص 54-30.
طاهری، صدرالدین؛ شمس نجفآبادی، الهه. 1397. «واکاوی رویارویی دیالکتیکی پارادایمهای در تاریخ هنر غرب». غربشناسی بنیادی. سال نهم. شمارۀ 2. صص 110-87.
علی¬پور، مهدی؛ حسنی، سید حمیدرضا. 1389. پارادایم اجتهادی دانش دینی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
قربانی، هاشم. 1395. «الگوی مبناگرایی فیلسوفان مسلمان، تحلیل بازگشت و ابتنای گزارههای غیر پایه به گزارههای پایه». تأملات فلسفی. شمارۀ 17. صص. 154-135.
کافی، مجید. 1393. «پارادایم اسلامی روششناختی علوم انسانی». اسلام و علوم اجتماعی. سال ششم. شمارۀ 11. صص 51-25.
کافی، مجید؛ اکبری، رضا. 1393. «نقش عقل متعارف در پارادایم اسلامی علوم اجتماعی». روششناسی علوم انسانی. سال بیستم. شمارۀ 79. صص 26-7.
کافی، مجید. 1395. «هدف علم در پارادایم اسلامی علوم انسانی». اسلام و علوم اجتماعی. سال هشتم. شمارۀ 16. صص. 82-61.
کوهن، تامس. 1399. ساختار انقلابهای علمی. ترجمۀ سعید زیباکلام. تهران: سمت.
محمدزاده، رضا. 1387. «مبناگروی سینوی»، حکمت سینوی (مشکوة النور). شمارۀ 39. صص 48-25.
مرزوقی، رحمتالله. 1398. نظریههای ساختاری در پارادایم تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: آوای نور.
مقدم، وحید. 1396. «بررسی و نقد کتاب نظریهپردازی علمی اقتصاد اسلامی». پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی. سال هفدهم. شمارۀ 3. صص 92-71.
منصوری، عباسعلی. 1398. «دیدگاه ملاصدرا دربارۀ رکن اول مبناگروی؛ تعداد گزارههای پایه». آموزههای فلسفۀ اسلامی. شمارۀ 25. صص 170-149.
موحد ابطحی، سید محمدتقی. 1385. «گزارش کارگاه پارادایمهای علوم انسانی». حوزه و دانشگاه. شمارۀ 48.
_______________. 1396. «بررسی کتاب پارادایم اجتهادی دانش دینی». پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی. شمارۀ 2. صص 138-115.
_______________. 1399 «ارزیابی درسنامۀ نظریهپردازی اقتصاد اسلامی از منظر واقعگرایی انتقادی با تأکید بر آرای روی بسکار». پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی. شمارۀ 5. صص 326-307.
_______________. 1400. درآمدی بر علوم انسانی اسلامی. قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
نیمروزی ناوخی، نوروز. 1392. «بررسی امکان پارادایم جامعهشناسی اسلامی». مطالعات میانرشتهای در علوم انسانی. سال پنجم. شمارۀ 4. صص 118-103.
هانت، دایانا. 1386. نظریههای اقتصادی توسعه؛ تحلیلی از پارادایمهای رقیب. ترجمۀ غلامرضا آزادارمکی. تهران: نشر نی.