مدرسه مکانی است که تعلیم و تربیت دانشآموزان بر بستر آن شکل میگیرد، اما بیتوجهی به ساحت مبانی نظری اسلامی با تأکید بر شناخت انسان، نیازهای او و اهداف متعالی تعلیم و تربیت در این مکان، به بروز چالشهایی در پرداختن به قابلیتهای فضای مدرسه در شکلدهی به هویت انسان منجر میشود. از آنجا که فلسفه همواره به اصول، بنیانها و بنیادهای مسائل میپردازد و همهجانبه آن را واکاوی میکند، این پژوهش نیز با توجه به نظریۀ حرکت جوهری ملاصدرا و شناخت مراتب کمال نفس انسان و صیرورت او در دستیابی به جایگاه انسان کامل بر بستر فضای تعلیم و تربیت صورت گرفته و معیارهای طراحی معماری مدرسه را مطالعه کرده است. براساس نظریهٔ حرکت جوهری، اهمیت تعلیم و تربیت در حکمت متعالیه معلوم میشود؛ زیرا آنچه در تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش رقم میخورد، تحول گوهر وجودی انسان است؛ به عبارت دیگر تعلیم و تربیت مستلزم تحولات ذاتی در انسان است. در این پژوهش، ویژگیهای طراحی معماری پنج نمونه از مدارس معاصر ابتدایی در ایران بررسی شده و درنتیجه میزان توجه طراحان به آموزش و پرورش دانشآموزان با توجه به معیارهای فلسفۀ تربیت اسلامی ارزیابی شده است. راهبرد این پژوهش استدلال منطقی و به روش توصیفی- تحلیلی است؛ درنتیجه میتوان گفت، معماری و طراحی فضاهای تربیتی باید در تطابق با ساحات حیات انسان و متناسب با شرایط و اقتضائات زمان و مکان و نیاز متربیان باشد. معماران باید با شناخت صحیح از مراتب کمال نفس انسان، محیطهای آموزشی را بهگونهای طراحی کنند که بستر رشد و پرورش دانشآموزان را در تطابق با فلسفۀ تربیت اسلامی فراهم آورند.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1400/12/10
فهرست منابع
1. اردلان، نادر و بختیار، لاله. 1380. حس وحدت. ترجمۀ حمید شاهرخ. تهران: انتشارات خاک.
ارشدریاحی، علی و حمیدرضا اسکندری. 1389. «مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا». انسانپژوهی دینی. دورۀ هفتم. شمارۀ 24. صص 141-125.
افراسیابی، افسانه. 1377. ارائۀ الگویی مناسب برای مکانیابی و استقرار مدارس ابتدایی و راهنمایی در شهرها، تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
بهارنژاد، زکریا. 1392. «فضیلت از دیدگاه صدرا». خردنامۀ صدرا. شمارۀ 74، صص 42-23.
ثمره، مهلا. 1394. بررسی نظام تربیتی ملاصدرا. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی حمیدرضا علوی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
جعفری، محمدتقی. ۱۳۸۷. حیات معقول. تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار استاد علامه محمدتقی جعفری.
خدابخشی، سحر؛ فروتن، منوچهر؛ سمیعی، امیر. 1393. «بررسی سیر تحول فضای معماری مدارس براساس ارزیابی نقش نظام آموزشی حاکم بر آنها (نمونۀ موردی: مدرسۀ سپهسالار، دارالفنون و دبیرستان البرز)». باغ نظر. دورۀ 12. شمارۀ 37. صص 74-61.
خسرونژاد، مرتضی؛ قمی، محسن؛ شریفانی محمد. 1387. «نظریۀ حرکت جوهری: پیامدهای فلسفی و تربیتی». اندیشۀ دینی. دورۀ 10. شمارۀ 29، صص 116-91.
دانشمهر، زهره. 1377. مکانیابی فضاهای آموزشی در کالبد فیزیکی شهر تبریز. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
دانشگاه شهید بهشتی. 1387. الگوسازی مدارس دوره ابتدایی و راهنمایی برای اقلیم گرم و مرطوب و سرد. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
رشیدی احمدآبادی، راضیه. 1387. مبانی فلسفی تعلیم و تربیت و پیوند آن با زیباییشناسی و تحولات فرهنگی از دیدگاه «ملاصدرا». پایاننامۀ کارشناسی ارشد به راهنمایی مهدی امامی جمعه. اصفهان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
رشیدی احمدآبادی، راضیه؛ امامی جمعه، سید مهدی. 1388. «مبانی فلسفی تعلیم و تربیت از نگاه ملاصدرا». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدر المتألهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. صص 662-639.
رفیعزاده، ندا. 1382. الگوسازی مدارس متوسطه و کار و دانش در دو اقلیم گرم و مرطوب و سردسیر کشور. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
زمرشیدی، حسین. 1378. نقش آجر و کاشی در نمای مدارس. تهران: نشر زمرد.
زیباکلام منفرد، فاطمه. 1384. مکتب فلسفی لیبرالیسم آموزشی و اسلام. تفرش: مجتمع آموزشی و پژوهشی تفرش.
سعیدی، حسن. 1388. «مبانی تعلیم و تربیت در حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالمتالهین شیرازی، محمد. 1363. اسرار الآیات. ترجمۀ محمد خواجوی. چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
__________________. 1375. رسالۀ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه: مجموعه رسایل فلسفی صدرالمتألهین. تحقیق و تصحیح: حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
صمدی، معصومه. 1388. نظریۀ حرکت جوهری و دلالتهای آن در تعلیم تربیت اسلامی. مدیریت اسلامی مهر، شمارۀ 77. صص 96-67.
طبائیان، سیده مرضیه. 1400. «پژوهشی در ضرورت طراحی بهینۀ فضاهای باز و محیط سبز کالبد آموزشی در راستای بهبود ادراک دانشآموزان و ارتقای کیفیت محیط آموزشی (مطالعۀ موردی: دبیرستانهای دخترانۀ شهر اصفهان)». معماری و شهرسازی ایران. دورۀ دوازدهم. شمارۀ 1. صص 139-127.
کسمائی، مرتضی. 1368. پهنهبندی اقلیمی ایران، ساختمانهای آموزشی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
فیضی، محسن. حسینی، سیدباقر. مجیدی، وحید و جواد احمدی، 1396، ارزیابی مؤلفههای مؤثر بر ارتقاءکیفیت فضای معماری درکتابخانههای عمومی (نمونه موردی کتابخانه مرکزی همدان)، فصلنامه هویت شهر، شماره 31.
غفاری، علی. 1377. اصول و مبانی طراحی فضاهای آموزشی. یافتههای کاربردی پژوهشهای علمی و فنی در زمینه فضاهای آموزشی و پرورشی. جلد سوم. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیزات مدارس کشور.
قاضیزاده، بهرام. 1372. اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی و پرورشی. تهران: نشر سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، دفتر تحقیقات و پژوهش.
لنگ، جان. 1395، آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینیفر. تهران: دانشگاه تهران.
مجیدی بیدگلی، کبری. 1388. «تربیت در منشور حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
محقق داماد. سید مصطفی. 1388. «حق آموزش و پرورش از دیدگاه ملاصدرا». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. صص 26- 21.
محمدپور دهکردی، سیما. 1388. «نقش تربیت عقلانی در حفظ منزلت و کرامت انسانها بر مبنای اصول حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
محمودی، محمدمهدی. 1384. طراحی فضاهای آموزشی با استفاده از فرمهای انعطافپذیر؛ یافتههای کاربردی پژوهشهای علمی و فنی در زمینه فضاهای آموزشی و پرورشی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیزات مدارس کشور.
محمودی، نورالدین؛ حسینی، افضلالسادات. 1389. «بررسی مبانی معرفتشناسی ملاصدرا و دلالتهای تربیتی آن در پرورش خلاقیت». اندیشههای نوین تربیتی. دورۀ 6. شمارۀ 9. صص 125-91.
مخبر دزفولی، محمدرضا؛ نویدی ادهم، مهدی؛ اعرافی، علیرضا. 1390. سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران. تهران، دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1386. آموزش فلسفه. جلد ۲. چاپ هفتم. قم: نشر بینالملل.
نصر، سید حسین. 1375. هنر و معنویت اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
نقرهکار، عبدالحمید؛ حمزهنژاد، مهدی؛ رنجبر کرمانی، علیمحمد. 1387. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: نشر وزارت مسکن و شهرسازی.
نقرهکار، عبدالحمید؛ تقدیر، سمانه؛ معینمهر، صدیقه. 1394. «اصولی برای معماری فضاهای آموزشی مبتنی بر تعریف انسان و معماری از منظر اسلام». انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شمارۀ 10.
نقرهکار، عبدالحمید؛ مظفر، فرهنگ؛ تقدیر، سمانه. 1394. «تناظر انسان و هستی در اندیشۀ اسلامی و بازتاب آن در معماری اسلامی». فصلنامه معماری و شهرسازی آرمانشهر. سال دهم. شمارۀ 19. صص 93-79.
نقیزاده، محمد. 1387. شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان: انتشارات مانی.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره. 1389. «پیامدهای تربیتی نفس از منظر ملاصدرا». اندیشۀ نوین دینی. دورۀ 6. شماره 23، صص 112-91.
نوید ادهم، مهدی. 1382. پیام مدرسه. تهران: انتشارات مدرسه.
هرندی، محمدمهدی؛ اکرمی، غلامرضا. 1377. فضای باز در مدارس ابتدایی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.