مدرسه مکانی است که تعلیم و تربیت دانشآموزان بر بستر آن شکل میگیرد، اما بیتوجهی به ساحت مبانی نظری اسلامی با تأکید بر شناخت انسان، نیازهای او و اهداف متعالی تعلیم و تربیت در این مکان، به بروز چالشهایی در پرداختن به قابلیتهای فضای مدرسه در شکلدهی به هویت انسان منجر میشود. از آنجا که فلسفه همواره به اصول، بنیانها و بنیادهای مسائل میپردازد و همهجانبه آن را واکاوی میکند، این پژوهش نیز با توجه به نظریۀ حرکت جوهری ملاصدرا و شناخت مراتب کمال نفس انسان و صیرورت او در دستیابی به جایگاه انسان کامل بر بستر فضای تعلیم و تربیت صورت گرفته و معیارهای طراحی معماری مدرسه را مطالعه کرده است. براساس نظریهٔ حرکت جوهری، اهمیت تعلیم و تربیت در حکمت متعالیه معلوم میشود؛ زیرا آنچه در تعلیم و تربیت یا آموزش و پرورش رقم میخورد، تحول گوهر وجودی انسان است؛ به عبارت دیگر تعلیم و تربیت مستلزم تحولات ذاتی در انسان است. در این پژوهش، ویژگیهای طراحی معماری پنج نمونه از مدارس معاصر ابتدایی در ایران بررسی شده و درنتیجه میزان توجه طراحان به آموزش و پرورش دانشآموزان با توجه به معیارهای فلسفۀ تربیت اسلامی ارزیابی شده است. راهبرد این پژوهش استدلال منطقی و به روش توصیفی- تحلیلی است؛ درنتیجه میتوان گفت، معماری و طراحی فضاهای تربیتی باید در تطابق با ساحات حیات انسان و متناسب با شرایط و اقتضائات زمان و مکان و نیاز متربیان باشد. معماران باید با شناخت صحیح از مراتب کمال نفس انسان، محیطهای آموزشی را بهگونهای طراحی کنند که بستر رشد و پرورش دانشآموزان را در تطابق با فلسفۀ تربیت اسلامی فراهم آورند.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1400/12/10
فهرست منابع
۱. اردلان، نادر و بختیار، لاله. ۱۳۸۰. حس وحدت. ترجمۀ حمید شاهرخ. تهران: انتشارات خاک.
ارشدریاحی، علی و حمیدرضا اسکندری. ۱۳۸۹. «مراتب تکامل نفس از دیدگاه ملاصدرا». انسانپژوهی دینی. دورۀ هفتم. شمارۀ ۲۴. صص ۱۴۱-۱۲۵.
افراسیابی، افسانه. ۱۳۷۷. ارائۀ الگویی مناسب برای مکانیابی و استقرار مدارس ابتدایی و راهنمایی در شهرها، تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
بهارنژاد، زکریا. ۱۳۹۲. «فضیلت از دیدگاه صدرا». خردنامۀ صدرا. شمارۀ ۷۴، صص ۴۲-۲۳.
ثمره، مهلا. ۱۳۹۴. بررسی نظام تربیتی ملاصدرا. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی حمیدرضا علوی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
جعفری، محمدتقی. ۱۳۸۷. حیات معقول. تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار استاد علامه محمدتقی جعفری.
خدابخشی، سحر؛ فروتن، منوچهر؛ سمیعی، امیر. ۱۳۹۳. «بررسی سیر تحول فضای معماری مدارس براساس ارزیابی نقش نظام آموزشی حاکم بر آنها (نمونۀ موردی: مدرسۀ سپهسالار، دارالفنون و دبیرستان البرز)». باغ نظر. دورۀ ۱۲. شمارۀ ۳۷. صص ۷۴-۶۱.
خسرونژاد، مرتضی؛ قمی، محسن؛ شریفانی محمد. ۱۳۸۷. «نظریۀ حرکت جوهری: پیامدهای فلسفی و تربیتی». اندیشۀ دینی. دورۀ ۱۰. شمارۀ ۲۹، صص ۱۱۶-۹۱.
دانشمهر، زهره. ۱۳۷۷. مکانیابی فضاهای آموزشی در کالبد فیزیکی شهر تبریز. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
دانشگاه شهید بهشتی. ۱۳۸۷. الگوسازی مدارس دوره ابتدایی و راهنمایی برای اقلیم گرم و مرطوب و سرد. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
رشیدی احمدآبادی، راضیه. ۱۳۸۷. مبانی فلسفی تعلیم و تربیت و پیوند آن با زیباییشناسی و تحولات فرهنگی از دیدگاه «ملاصدرا». پایاننامۀ کارشناسی ارشد به راهنمایی مهدی امامی جمعه. اصفهان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
رشیدی احمدآبادی، راضیه؛ امامی جمعه، سید مهدی. ۱۳۸۸. «مبانی فلسفی تعلیم و تربیت از نگاه ملاصدرا». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدر المتألهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. صص ۶۶۲-۶۳۹.
رفیعزاده، ندا. ۱۳۸۲. الگوسازی مدارس متوسطه و کار و دانش در دو اقلیم گرم و مرطوب و سردسیر کشور. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
زمرشیدی، حسین. ۱۳۷۸. نقش آجر و کاشی در نمای مدارس. تهران: نشر زمرد.
زیباکلام منفرد، فاطمه. ۱۳۸۴. مکتب فلسفی لیبرالیسم آموزشی و اسلام. تفرش: مجتمع آموزشی و پژوهشی تفرش.
سعیدی، حسن. ۱۳۸۸. «مبانی تعلیم و تربیت در حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالمتالهین شیرازی، محمد. ۱۳۶۳. اسرار الآیات. ترجمۀ محمد خواجوی. چاپ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
__________________. ۱۳۷۵. رسالۀ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه: مجموعه رسایل فلسفی صدرالمتألهین. تحقیق و تصحیح: حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
صمدی، معصومه. ۱۳۸۸. نظریۀ حرکت جوهری و دلالتهای آن در تعلیم تربیت اسلامی. مدیریت اسلامی مهر، شمارۀ ۷۷. صص ۹۶-۶۷.
طبائیان، سیده مرضیه. ۱۴۰۰. «پژوهشی در ضرورت طراحی بهینۀ فضاهای باز و محیط سبز کالبد آموزشی در راستای بهبود ادراک دانشآموزان و ارتقای کیفیت محیط آموزشی (مطالعۀ موردی: دبیرستانهای دخترانۀ شهر اصفهان)». معماری و شهرسازی ایران. دورۀ دوازدهم. شمارۀ ۱. صص ۱۳۹-۱۲۷.
کسمائی، مرتضی. ۱۳۶۸. پهنهبندی اقلیمی ایران، ساختمانهای آموزشی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.
فیضی، محسن. حسینی، سیدباقر. مجیدی، وحید و جواد احمدی، ۱۳۹۶، ارزیابی مؤلفههای مؤثر بر ارتقاءکیفیت فضای معماری درکتابخانههای عمومی (نمونه موردی کتابخانه مرکزی همدان)، فصلنامه هویت شهر، شماره ۳۱.
غفاری، علی. ۱۳۷۷. اصول و مبانی طراحی فضاهای آموزشی. یافتههای کاربردی پژوهشهای علمی و فنی در زمینه فضاهای آموزشی و پرورشی. جلد سوم. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیزات مدارس کشور.
قاضیزاده، بهرام. ۱۳۷۲. اصول و معیارهای طراحی فضاهای آموزشی و پرورشی. تهران: نشر سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، دفتر تحقیقات و پژوهش.
لنگ، جان. ۱۳۹۵، آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. ترجمۀ علیرضا عینیفر. تهران: دانشگاه تهران.
مجیدی بیدگلی، کبری. ۱۳۸۸. «تربیت در منشور حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
محقق داماد. سید مصطفی. ۱۳۸۸. «حق آموزش و پرورش از دیدگاه ملاصدرا». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. صص ۲۶- ۲۱.
محمدپور دهکردی، سیما. ۱۳۸۸. «نقش تربیت عقلانی در حفظ منزلت و کرامت انسانها بر مبنای اصول حکمت متعالیه». مجموعه مقالات سیزدهمین همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
محمودی، محمدمهدی. ۱۳۸۴. طراحی فضاهای آموزشی با استفاده از فرمهای انعطافپذیر؛ یافتههای کاربردی پژوهشهای علمی و فنی در زمینه فضاهای آموزشی و پرورشی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیزات مدارس کشور.
محمودی، نورالدین؛ حسینی، افضلالسادات. ۱۳۸۹. «بررسی مبانی معرفتشناسی ملاصدرا و دلالتهای تربیتی آن در پرورش خلاقیت». اندیشههای نوین تربیتی. دورۀ ۶. شمارۀ ۹. صص ۱۲۵-۹۱.
مخبر دزفولی، محمدرضا؛ نویدی ادهم، مهدی؛ اعرافی، علیرضا. ۱۳۹۰. سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی ایران. تهران، دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش.
مصباح یزدی، محمدتقی. ۱۳۸۶. آموزش فلسفه. جلد ۲. چاپ هفتم. قم: نشر بینالملل.
نصر، سید حسین. ۱۳۷۵. هنر و معنویت اسلامی. ترجمۀ رحیم قاسمیان. تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
نقرهکار، عبدالحمید؛ حمزهنژاد، مهدی؛ رنجبر کرمانی، علیمحمد. ۱۳۸۷. درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: نشر وزارت مسکن و شهرسازی.
نقرهکار، عبدالحمید؛ تقدیر، سمانه؛ معینمهر، صدیقه. ۱۳۹۴. «اصولی برای معماری فضاهای آموزشی مبتنی بر تعریف انسان و معماری از منظر اسلام». انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. شمارۀ ۱۰.
نقرهکار، عبدالحمید؛ مظفر، فرهنگ؛ تقدیر، سمانه. ۱۳۹۴. «تناظر انسان و هستی در اندیشۀ اسلامی و بازتاب آن در معماری اسلامی». فصلنامه معماری و شهرسازی آرمانشهر. سال دهم. شمارۀ ۱۹. صص ۹۳-۷۹.
نقیزاده، محمد. ۱۳۸۷. شهر و معماری اسلامی (تجلیات و عینیات). اصفهان: انتشارات مانی.
نوروزی، رضاعلی؛ بابازاده، طاهره. ۱۳۸۹. «پیامدهای تربیتی نفس از منظر ملاصدرا». اندیشۀ نوین دینی. دورۀ ۶. شماره ۲۳، صص ۱۱۲-۹۱.
نوید ادهم، مهدی. ۱۳۸۲. پیام مدرسه. تهران: انتشارات مدرسه.
هرندی، محمدمهدی؛ اکرمی، غلامرضا. ۱۳۷۷. فضای باز در مدارس ابتدایی. تهران: سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، معاونت فنی و نظارت، دفتر تحقیقات و پژوهش.