علوم انسانی مجموعه دانشهایی است که به شناخت انسان و توصیف، تبیین و تفسیر پدیدههای فردی و اجتماعی و جهتبخشی به افعال و انفعالات انسانی میپردازند. علوم انسانی موجود براساس مبانی غیرالاهی و از منابع غیردینی شکل گرفته است و در رساندن انسان به سعادت، بهویژه در جوامع اسلامی توفیق چندانی نداشته است؛ ازاینرو تولید علوم انسانی اسلامی بهویژه علوم انسانی قرآنبنیان ضروری است. تولید علوم انسانی بر مبانی خاصاستوار است که باید مستدل شود. یکی از آن مبانی اساسی امکان تولید علوم انسانی قرآنبنیان است. این نوشته به هدف زمینهسازی تولید علوم انسانی قرآنبنیان، مسئله «امکان علوم انسانی قرآنبنیان» را به روش توصیفی-تحلیلی پژوهش میکند.
یافتههای تحقیق: 1. ادله نشان میدهد، اولاً علوم انسانی جزء قلمرو قرآن است؛ ثانیاً، قرآن کارایی بیانی لازم برای تولید علوم انسانی را دارد؛ 2. روشهای برونمتنی مانند «روش انتظار بشر از قرآن» و «روش درونگری» و «بسط تجربه تاریخی قرآن» نارسا بوده و نمیتوان با استفاده از آنها قلمرو قرآن را حداقلی نشان داد و علوم انسانی را خارج از حیطه قرآن شمرد؛ 3. زبان قرآن عرفی یا رمزی و یا صرف هنجاری نیست که نتواند کارایی لازم برای تولید علوم انسانی قرآنبنیان را داشته باشد.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1402/9/1
فهرست منابع
1. 1. ابنسینا، حسینبنعبداللّه. 1380ق. الشفا. راجعه و قدّم له، الدکتور ابراهیم مذکور. القاهره.
2. اسعدی، محمد. 1385. سایهها و لایههای معنایی؛ درآمدی بر «دیدگاه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی در پرتو روایات تفسیری». قم: بوستان کتاب.
3. امزیان، محمد. 1380. روش تحقیق در علوم اجتماعی، از اثباتگرایی تا هنجارگرایی. ترجمه عبدالقادر سواری. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
4. آلوسی، محمود. 1414ق. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع مثانی. بیروت: دار الکتب التجاریة.
5. باربور، ایان. 1362. علم و دین. مترجم: بهاءالدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
6. بازرگان، مهدی. 1377. خدا و آخرت هدف رسالت انبیا. چ1. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رساء.
7. باقری، خسرو. هویت علم دینی: نگاهی معرفتشناختی به نسبت دین با علوم انسانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارت وزارت فرهنگ و ارشات اسلامی.
8. پایا، علی. 1385. «امتناع و عدم مطلوبیت علم دین» در علم دینی: دیدگاهها و تحلیلها و ملاحظات، به کوشش سیدحمیدرضا حسنی، مهدی علیپور، سیدمحمدتقی ابطحی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
9. توفیق، خالد. 1421ق. «التفسیر الموضوعی، مقارنات بین السید الصدر و آخرین». الفکر الاسلامی. ش24 و 25، س7. رمضان.
10. تهانوی، محمدبنعلی. بیتا. کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: دار صادر.
11. جعفری، محمّدتقی. 1373. تفسیر، نقد و تحلیل مثنوی جلالالدین محمّد مولوی بلخی. چ12. تهران: انتشارات اسلامی.
12. جوادی آملی، عبدالله. 1370. «در مکتب استاد جوادی آملی». کیهان اندیشه. آذر و دی. ش39.
13. الراغب اصفهانی، حسینبنمحمد. 1417ق. مقدمة جامع التفاسیر. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
14. حسینی بحرانی، سیدهاشم. 1417ق. البرهان فی تفسیر القرآن. الطبعة الاول. تهران: مرکز الطباعة و النشر فی مؤسسة البعثة.
15. حلّی، العلامه. 1407ق. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق استاد حسن حسنزاده آملی. قم: مؤسّسة النشرالاسلامی.
16. دورانت، ویل. بیتا. تاریخ تمدن. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات و آموزشی انقلاب اسلامی.
17. راغب الاصفهانی، ابیالقاسم حسینبنمحمد. 1405ق. مقدمة جامع التفاسیر، حققه و قدم له و علق حواشیه احمد حسن فرحسات. ط 1. کویت: دارالدعوة.
18. رجبی، محمود، مباني و روش تفسير موضوعي، تدريس شده در مقطع دکتري رشته تفسير و علوم قرآن مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) ترم دوم سال تحصيلي 1389- 1390.
19. زمخشري، محمود بن عمر، الكشاف عن حقائق التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1417 ق.
20. سروش، عبدالکریم. 1385. «اسلام و علوم اجتماعی؛ نقدی بر دینی کردن علم»، چاپ شده در: علم دینی؛ دیدگاهها و ملاحظات. به کوشش سیدحمیدرضاحسنی، مهدی علیپور، سیدمحمدتقی ابطحی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
21. سروش، عبدالکریم. 1377. «گفتگوی زبان قرآن». فراراه. س۱. ش1. زمستان.
22. سروش، عبدالکریم. 1378. بسط تجربه نبوی. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
23. سروش، عبدالکریم. 1373. تفرج صنع: گفتارهایی در مقولات اخلاق و صنعت و علوم انسانی. چ۳. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
24. سعیدی روشن، محمدباقر. 1388. «کارکردگرایی در زبان دینی و ارزیابی توفیقات آن». اندیشه نوین دینی. پاییز. ش18.
25. سهروردی، شهابالدین. 1396ق. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و مقدمه هانری کربن. تهران: انجمن فلسفه ایران.
26. شریفی، احمدحسین، 1393. مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
27. شیرازی، صدرالدین محمدبنابراهیم. 1346ق. الشواهد الربوبیة. تعلیق، تصحیح و مقدمه سیدجلالالدین آشتیانی. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
28. صدوق، محمدبنعلی، 1378ق. عیون أخبار الرضا. تهران.
29. صفار القمی، محمدبنحسنبنروح. 1404ق. بصائر الدرجات. تعلیق محسن کوچهباغی. قم: مکتبة آیةالله العظمی النجفی.
30. طباطبایی، السیدمحمدحسین. 1417ق. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزه علمیه قم.
31. طوسی، ابوجعفر محمّدبنالحسن. 1400ق. الاقتصاد: الهادی الی طریق الرشاد. تهران: منشورات چهلستون.
32. عبدالرازق، علی. بیتا. الاسلام و اصول الحکم. بیروت، تونس: داراالمعارف للطباعة و النشر.
33. عروسی الحویزی، علیبنجمعه. 1373ش. تفسیر نورالثقلین. صحّحه و علّق علیه السیدهاشم الرسولی. ط4. قم: مؤسّسة اسماعیلیان.
34. فارابی، ابونصر محمّد. 1361. اندیشههای اهل مدینه فاضله. ترجمه سیدجعفر سجادی. چ۲. تهران، کتابخانه طهوری.
35. فروند، ژولن. 1372. نظریههای مربوط به علوم انسانی. ترجمه علیمحمد کاردان. چ۲. تهران: مرکز دانشگاهی.
36. قندوزی، سلیمانبنابراهیم. 1416ق. ینابیع الموده لذوی القربی. ط۱. تهران: دارالاسوه للطباع و النشر.
37. کریمی، مصطفی. 1400. «ظرفیت زبانشناختی قرآن برای تولید علوم انسانی». اندیشه نوین اسلامی. تابستان. ص35-58.
38. کریمی، مصطفی. 1390. جامعیت قرآن؛ پژوهشی در قلمرو موضوعی قرآن کریم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
39. کلینی، محمّدبنیعقوب. 1367. الکافی. مصحح: علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
40. گلشنی، مهدی. 1377. از علم سکولار تا علم دینی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
41. گلشنی، مهدی. 1369. تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر. تهران: انتشارات امیرکبیر.
42. لاریجانی، محمدصادق. 1377. «زبان دین و زبان علم (فدئیسم ویتگنشتاین)». فصلنامه روششناسی علوم انسانی (حوزه و دانشگاه سابق). پاییز و زمستان، ش16 و 17.
43. لگنهازن، محمد. 1375. «اقتراح انتظار بشر از دین». نقد و نظر. س2، ش2، بهار، مسلسل 6.
44. مجتهد شبستری، محمد. 1379. «پرواز در ابرهای ندانستن»، کیان. ش52.
45. مجلسی، محمّدباقر. 1370ش. مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. چ3. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
46. مصباح یزدی، محمدتقی. 1389. درباره پژوهش. تحقیق جواد عابدینی. چ1. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
47. ــــــــــــــــــــــــ. 1392. رابطه علم و دین. تحقیق و نگارش: علی مصباح. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
48. ــــــــــــــــــــ. 1395. راه و راهنماشناسی. بازنگری و تصحیح مصطفی کریمی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
49. ــــــــــــــــــــــ. 1386. قرآنشناسی. ج2. تحقیق و نگارش غلامعلی عزیزیکیا. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
50. ــــــــــــــــــــــ. 1375. «میزگرد زبان دین». معرفت. ش19. س5. زمستان.
51. مکلیان، مصطفی. «اقتراح انتظار بشر از دین». 1375. نقد و نظر. س۲. ش۲. بهار. مسلسل 6.
52. ملکیان، مصطفی. 1378. «تأملاتی چند در باب امکان و ضرورت اسلامی شدن دانشگاه». نقد و نظر. س5. ش3و4. تابستان و پاییز.
53. میرباقری، محمدمهدی. 1387. گفتگوی علمی پیرامون مفهوم علم دینی. قم: فجر ولایت.
54. واعظی، احمد. 1385. «نقد دیدگاه امتناع و عدم مطلوبیت علم دین» در علم دینی: دیدگاهها و تحلیلها و ملاحظات. به کوشش سیدحمیدرضا حسنی، مهدی علیپور، سیدمحمدتقی ابطحی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.