کارشناس ارشد جامعهشناسی دانشگاه خوارزمی، ایران، کرج
چکیده: (2571 مشاهده)
چکیده
جنبش اجتماعی نمونهای از یک کنش جمعی اثرگذار است؛ اما در چه شرایطی کنش جمعی اثرگذار به وقوع میپیوندد و چگونه تاریخ توسط انسانها تحول مییابد؟ با مروری بر نظریات جامعهشناسان در این باره درمییابیم که پاسخهای متفاوتی به این پرسش داده شده است. از نظریات فردگرا، جمعگرا و رابطهگرا گرفته تا نظریات تلفیقی، همه در پی پاسخگویی به این پرسش مهم بودهاند. به طور کلی نظریات تلفیقی نسبت به نظریات فردگرا، جمعگرا و رابطهگرا، از موفقیت بیشتری در تبیین جنبش اجتماعی برخوردار بودهاند. از جمله منطقهایی که با رویکرد تلفیقی به وجود آمدهاند، میتوان به منطق دیالکتیک، منطق تبیینی-تفهمی و منطق رئالیستی اشاره کرد. این مقاله ضمن اشارهای مختصر به منطق دیالکتیک و منطق تبیینی- تفهمی، رسالت شرح منطق رئالیستی در تبیین جنبش اجتماعی را برعهده گرفته است. ازآنجاکه نظریهپردازان رئالیست نیز در تبیین جنبش اجتماعی، به رغم اشتراکات مهم، اختلافات اساسی نیز دارند، نیاز است تا با روش مقایسهای عیار هر کدام از آنها سنجیده شود. دو روایت برجسته در تبیین رئالیستی کنش جمعی اثرگذار عبارتاند از نظریه اصالت فرد-جمع-رابطه زاهد زاهدانی و نظریه کنشگر- شبکه برونو لاتور. نگارنده برای عیارسنجی این دو روایت رئالیستی از جنبش اجتماعی، انقلاب اسلامی ایران را به عنوان نمونهای موردی، در ترازوی این دو نظریه قرار میدهد. نتیجه این عیارسنجی، مزیت نسبی هر یک از این دو روایت رئالیستی را متذکر میشود. نظریه اصالت فرد-جمع-رابطه، برای تبیین لحظه وقوع (زمان حال) یک جنبش مزیت نسبی دارد؛ درحالیکه نظریه کنشگر-شبکه، برای تبیین گذشته و آینده یک جنبش اجتماعی بهتر میتواند مورد استفاده قرار گیرد
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1396/9/30
فهرست منابع
1. آبراهامیان، یرواند (1384). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعهشناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمه احمد گلمحمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی. چاپ یازدهم.
آرون، ریمون (1387). مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعهشناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
باقری، شهلا، ونظریان، رضا (1394). مقایسه رئالیسم اسلامی و رئالیسم انتقادی از منظر جامعهشناختی. مجموعه مقالات دومین کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی. 129-164
برگر، پتر، و لوکمان، توماس (1375). ساخت اجتماعی واقعیت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
بودون، ریمون، و بوریکو، فرانسوا (1385). فرهنگ جامعهشناسی انتقادی. ترجمه عبدالحسین نیکگهر، تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.
بیرو، آلن (1375). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: انتشارات کیهان.
دورکیم، امیل (1383). قواعد روش جامعهشناسی. ترجمه علیمحمد کاردان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ربانی خوراسگانی، علی (1377). بررسی سه رهیافت نظری در جامعهشناسی تاریخی، نشریه زبان و ادبیات دانشگاه اصفهان. 12: 48-84
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1367). نگرشی اجتماعی به اصول دین در اسلام، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 4 (1). 31-38
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1369). رابطه فرد و جامعه: مقایسه دو دیدگاه، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. 5 (2). 5-19
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1370). مبانی روش تفکر اجتماعی در اسلام. شیراز: مؤسسه انتشارات بهینه.
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1370الف). طرحی نو در علوم اجتماعی. شیراز: مؤسسه انتشارات بهینه.
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1380). بهائیت در ایران. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1381)، جنبشهای اجتماعی معاصر ایران. تهران: نشر کتاب طه.
زاهد زاهدانی، سیدسعید و همکاران (1390الف). چیستی و چگونگی فرهنگ پایه اسلامی و سکولار. شیراز: دانشگاه شیراز و دانشگاه پیام نور شیراز.
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1391). مبانی معرفتشناختی تمدن جدید اسلامی، همایش تحول در علوم انسانی، بزرگداشت استاد فقید سیدمنیرالدین حسینی. قم: کتاب فردا. 547-574
زاهد زاهدانی، سیدسعید (1391الف). مبانی روانشناختی و جامعهشناختی معروف و منکر با استناد به مفاهیم قرآنی، کنگره بینالمللی علوم انسانی اسلامی.
زاهدانی، سیدسعید (1387). نظریهای در مورد جنبشهای اجتماعی. داوران: دکتر حمید احمدی، دکتر غلامرضا جمشیدیها و دکتر عیوضی.
زاهدانی، سیدسعید (1390). مبانی روانشناختی و جامعهشناسی معروف و منکر بر پایه قرآن و نبوت، روزنامه رسالت. ناقدان: دکتر شهلا باقری و دکتر محسن جاجرمی زاده، شماره 7340.
سایر، آندرو (1385). روش در علوم اجتماعی: رویکردی رئالیستی. ترجمه دکتر عماد افروغ، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
شریفزاده، رحمان (1393). «برساختگرایی جمعی برنو لاتور؛ از متافیزیک سوژه-ابژه به متافیزیک مذاکره»، غربشناسی بنیادی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 5 (2). 55-84
شریفزاده، رحمان، و مقدم حیدری، غلامحسین (1394). از ساخت اجتماعی معرفت تا ساخت جمعی واقعیت: لاتور در مقابل بلور، فصلنامه روششناسی علوم انسانی. 83.. 93-120
شریفزاده، رحمان، و مقدم حیدری، غلامحسین (1394). خروج از دوگانگی تکنولوژی خودمختار و تکنولوژی به مثابه وسیله صرف، فلسفه علم. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.5 (1). 29-51
صدری، احمد (1374). روش تحقیق در علوم انسانی از دیدگاه ماکس وبر، روششناسی علوم انسانی. 5. 38-47
فروند، ژولین (1372). نظریههای مربوط به علوم انسانی. ترجمه علیمحمد کاردان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فرهمند، مهناز (1394). از رئالیسم علمی لاتور تا رئالیسم انتقادی باسکار، فلسفه علم. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 6 (2). 93-108
فولکیه، پل (1362). دیالکتیک. ترجمه مصطفی رحیمی. تهران: مؤسسه انتشارات آگاه.
کرایب، یان (1384)، نظریه اجتماعی کلاسیک. ترجمه شهناز مسمیپرست. تهران: نشر آگاه.
کوزر، لوئیس، و روزنبرگ، برنارد (1378). نظریههای بنیادی جامعهشناختی. ترجمه فرهنگ ارشاد. تهران: نشر نی.
محمدی، شادی، و مقدم حیدری، غلامحسین (1391). بازسازی و بررسی مقومات متافیزیکی نظریه عامل شبکه برونو لاتور، مجله ذهن. 52. 139-172
مطهری، مرتضی (بی تا)، جامعه و تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
نَش، کِیت (1387). جامعهشناسی سیاسی معاصر: جهانی شدن، سیاست، قدرت، ترجمه محمدتقی دلفروز. تهران: انتشارات کویر. چاپ پنجم.
وبر، ماکس (1382). روششناسی علوم اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان. نشر مرکز: تهران.
وینچ، پیتر (1372). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه. ترجمه گروه مترجمان. تهران: انتشارات سمت.
Diani, M. (1992). The Concept of Social Movement, Sociological Review. 40. (1).
Latour, B. (1996 A). ARAMIS or the Love of Technology. Translated by Catherine porter. Harvard University press.
Latour, B. (1996). Do scientific objects have a history? PASTEUR AND WHITEHEAD IN A BATH OF LÂCTIC ACID, common Knowledge. Translated by Lydia davis. 5(1).
Latour, B. (2012). The Whole Is Always Smaller than its Parts: –a digital test of gabriel tardes monads, The British Journal of Sociology. 63(4).
Latour, B. (2005). Reassembling the social: An introduction to Actor-Network Theory. Oxford University press.
Latour, B. (1993). We Have Never Been Modern. Cambridge Mass Harvard University press.
Touraine, A. (1981). The Voice and the Eye: an Analysis of Social Movements. Cambridge University Press: Cambridge.