عضو هیئت علمی و استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشکده اسلام تمدنی، گروه حکمت و کلام جدید، رشتۀ تخصصی جامعهشناسی دین، مشهد، ایران
چکیده: (1856 مشاهده)
چکیده
در بحث از علم اسلامی، اگر طبق نظری مشهور، اخذ گزارههای بنیادی علم از منابع اسلامی را ملاک اسلامی بودن آن علم بدانیم، میزان تعارض نداشتن گزارههای بنیادی آن علم با اندیشه اسلامی نیز ملاک میزان همدلی آن علم با دین اسلام خواهد بود. به دلایل معرفتشناختی، آزمودن امکان وجود یک علم جامعهشناسی همدلانهتر با دین، بسی سادهتر و راهگشاتر از تأسیس یک علم جدید محل وفاق، با کارایی لازم است. در این مقاله، برای بررسی چیستی گزارههای بنیانی و پیشفرضهای عمومی در علم جامعهشناسی، مباحث مهم فلسفی و روشی مربوط به جامعهشناسی در منابع کاویده میشود، و گزارههای بنیانی و عمومی کشف یا استنباط میگردد، و برای بررسی سازگاری یا ناسازگاری پیشفرضهای بهدستآمده با دین اسلام، به مقتضای نوع نگاه و هدف مقاله، ملاک اندیشه و جهانبینی اسلامی، برداشت مشهور و رایج بین متخصصان دینشناس است. بررسی حاضر نشان میدهد که پیشفرضهای غالباً معرفتشناختی و روششناختی عمومی در جامعهشناسی معاصر با اندیشه رایج اسلامی منافات ندارد، به این معنا که در محدوده و حیطه خود که قلمرو تجربه است با اندیشه اسلامی در این قلمرو، ناسازگار نیست، و راجع به قلمرو فراتجربی نیز ساکت است. جامعهشناسی (نه نظریه یا نظریههای خاص در آن) را از این لحاظ، و به این معنا، میتوان با دین اسلام همدل دانست. اکنون، دو راه نسبتاً سادهتر پیش روست: راه اول، پایهریزی عَمَلی جامعهشناسی اسلامی با الهام گرفتن از گزارههای بنیانی و عمومی استخراجشده، و استنباط محتواهای همارز از منابع اسلامی به عنوان گزارههای بنیانی و عمومی جایگزین؛ اگر علم اسلامی را ممکن میدانیم؛ راه دوم، پرداختن نظریههایی با پیشفرضهای قریب اسلامی، با تکیه بر همین مبانی استخراجشده جامعهشناسی معاصر.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى انتشار الکترونیک: 1396/9/30
فهرست منابع
1. قرآن کریم.
آبوت، پاملا، و والاس، کلر (1380). جامعهشناسی زنان. ترجمه: منیره نجم عراقی. تهران: نشر نی.
ایمان، محمدتقی و احمد کلاتهساداتی)1392.( روششناسی علوم انسانی نزد اندیشمندان اسلامی: مدلی روششناختی از علم اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
آشتیانی، علیاکبر (1373). جامعهشناسی اسلامی یا نوسازی تفکر اجتماعی در اسلام. در: مجموعه مقالات ایرانیان خارج کشور (9). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
امزیان، محمد محمد (1380). روش تحقیق علوم اجتماعی از اثباتگرایی تا هنجارگرایی. ترجمه: عبدالقادر سواری. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
باربور، ایان (1362). علم و دین. ترجمه: بهاءالدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
باقری، خسرو (1387). هویت علم دینی: نگاهی معرفتشناختی به نسبت دین با علوم انسانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بستان، حسین (1383). معنا و مفهوم جامعهشناسی اسلامی (صص. 59-49)، در: مجید کافی (گردآورنده). دین و علوم اجتماعی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بنتون، تد، و کرایب، یان (1386). فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی. ترجمه: شهناز مسمیپرست و محمود متحد. تهران: آگاه.
بوکی، ماسیمیانو (1394). علم در جامعه. ترجمه: مصطفی تقوی و علی برزگر. تهران: آگاه.
پاپینیو، دیوید (1391). فلسفه علم. ترجمه: امیر مازیار. تهران: حکمت.
پالمر، ریچارد ا. (1377). علم هرمنوتیک. ترجمه: محمدسعید حنایی کاشانی. تهران: هرمس.
پوپر، کارل ریموند (1363). حدسها و ابطالها. ترجمه: احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
پولاک، جان، و کراز، جوزف (1385). نظریههای امروزی شناخت. ترجمه: علی حقی. قم: بوستان کتاب.
تریگ، راجر (1384). فهم علم اجتماعی. ترجمه: شهناز مسمیپرست. تهران: نشر نی.
چالمرز، آلن ف. (1374). چیستی علم. ترجمه: سعید زیباکلام. تهران: علمی و فرهنگی.
حسینزاده، محمد (1386). کاوش در ژرفای معرفتشناسی: منابع معرفت. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1363). درآمدی بر جامعهشناسی اسلامی. بیجا: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.
روزنبرگ، الکس (1384). فلسفه علم. ترجمه: مهدی دشتبزرگی و فاضل اسدی امجد. قم: کتاب طه.
ریتزر، جورج (1374). نظریه جامعهشناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
سروش، عبدالکریم (1385). اسلام و علوم اجتماعی؛ نقدی بر دینی کردن علم. در: سید حمیدرضا حسنی و دیگران (تدوینکننده). علم دینی: دیدگاهها و ملاحظات (صص. 225-201). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
شرَت، ایون (1387). فلسفه علوم اجتماعی. ترجمه: هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
علیپور، مهدی و سیدحمیدرضا حسنی )1390 .(پارادایم اجتهاد دینی (پاد). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کرایب، یان (1386). نظریه اجتماعی مدرن. ترجمه: عباس مخبر. تهران: آگاه.
کنوبلاخ، هوبرت (1390). مبانی جامعهشناسی معرفت. ترجمه: کرامتالله راسخ. تهران: نشر نی.
کوزر، لوئیس (1372). زندگی و اندیشه بزرگان جامعهشناسی. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
گلچین، مسعود (1383). مفهوم جامعهشناسی اسلامی: امکان و عدمامکان و دلالتهای آن. در: مجید کافی (گردآورنده). دین و علوم اجتماعی (صص. 32-9). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لاکوست، ژان (1375). فلسفه در قرن بیستم. ترجمه: رضا داوری اردکانی. تهران: سمت.
لاندسمان، چارلز (1390). درآمدی به معرفتشناسی. ترجمه: مهدی مطهری. قم: دفتر نشر معارف.
لیتل، دانیل (1373). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی به فلسفه علمالاجتماع. ترجمه: عبدالکریم سروش. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.
لیدیمن، جیمز (1390). فلسفه علم. ترجمه: حسین کرمی. تهران: حکمت.
مصباح یزدی، محمدتقی (1370). آموزش فلسفه. ج1. بیجا: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1372). انسان و ایمان. تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1373). مجموعه آثار. ج13. تهران: صدرا.
المظفر، محمدرضا (1408). المنطق. قم: فیروزآبادی.
ملکیان، مصطفی (1385). پیشفرضهای بازسازی اسلامی علوم انسانی. در: سید حمیدرضا حسنی و دیگران (تدوینکننده). علم دینی: دیدگاهها و ملاحظات (ص190-171). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مهدی، علیاکبر، و لحساییزاده، عبدالعلی (1374). جامعهشناسی در ایران. ترجمه: نوشین احمدی خراسانی. تهران: توسعه.
مولکی، مایکل (1376). علم و جامعهشناسی معرفت. ترجمه: حسین کچوییان. تهران: نشر نی.
نواک، جورج (1384). فلسفه تجربهگرا. ترجمه: پرویز بابایی. تهران: آزادمهر.
هوی، دیوید کوزنز (1378). حلقه انتقادی. ترجمه: مراد فرهادپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
وینچ، پیتر (1372). ایده علم اجتماعی و پیوند آن با فلسفه. ترجمه: زیر نظر سمت. تهران: سمت.