دوره 6، شماره 2 - ( 6-1399 )                   جلد 6 شماره 2 صفحات 82-55 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print


Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:

Azhdarizadeh H. Cultural Social Determination of Knowledge in Quran. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی 2020; 6 (2) :55-82
URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-205-fa.html
اژدری زاده حسین. تعین فرهنگی ‌اجتماعی معرفت در قرآن. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی. 1399; 6 (2) :55-82

URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-205-fa.html


چکیده:   (1200 مشاهده)
موضوع این مقاله درحقیقت، «تعین فرهنگی ‌اجتماعی معرفت از منظر قرآن» است. محتوای اصلی این عبارت پرسش از تأثر و تشخصی است که معرفت‌های مختلف از عوامل فرهنگی‌ اجتماعی می‌‌‌پذیرد و در آیات قرآن بدان اشاره شده است. به کمک برخی روش‌ها، ازجمله روش‌‌‌های تحلیل محتوای کیفی و تفسیری، از دلالت‌ها و التزامات آیات قرآن در زمینۀ‌‌‌ معرفت‌شناسی و جامعه‌شناسی در راستای ساخت یک چهارچوب معرفتی‌ـ‌‌‌‌‌‌‌اجتماعی بهره‌‌‌ گرفته شده است. بر این اساس، عوامل اثرگذار بر معرفت متعدد و به‌‌‌‌ترتیب اولویت طولی عبارت است از: خداوند، انسان، عوامل غیبی، طبیعت و اجتماع. اثرگذاری خداوند متعال بر معرفت حتمی است. ارادۀ تکوینی الهی درخصوص اعمال اختیاری، از مسیر ارادۀ انسان می‌گذرد؛ بنابراین، مسئولیتش نیز با انسان است. در درجۀ دوم، انسان و فطرت انسانی قرار دارد و ارادۀ انسانی در این میان شاخص است. در درجۀ سوم، باید از اثرگذاری موجودات غیبی، نظیر فرشتگان و شیطان یاد کرد؛ فرشتگان در راستای هدایت (معرفت صادق) و شیطان، در راستای ضلالت (معرفت کاذب) انسان می‌‌‌کوشند. در درجۀ چهارم اثرگذاری، عوامل طبیعی و فرهنگی اجتماعی قرار دارند؛ محیط طبیعی تأثیر بسزایی در وضع روانی مردم دارد.
همچنین، عوامل «اجتماعی» اثرگذار بر معرفت را می‌‌‌توان بر محور کنش‌‌‌های انسانی و ساختارهای اجتماعی تنظیم کرد؛ زبان، گفتار و دیگر کنش‌‌‌های انسانی ازجمله عوامل اجتماعی است که تعامل غیرقابل ‌‌‌انکاری با شناخت‌ها و روحیات وی دارد؛ به‌‌‌علاوه، ضرورت زندگی اجتماعیْ انسان‌ها را کنار هم‌‌‌ قرار می‌دهد و هویت‌های جدیدی (‌فرهنگی اجتماعی) به‌وجود می‌آورد. شاید اولین قدم عملی برای ایجاد چنین هویت‌‌‌هایی خانواده باشد. غیر از خانواده، در سطح متوسط، از پیوندهای مبتنی‌بر دوستی و هم‌نشینی می‌توان سخن به‌میان آورد. همچنین، از پیوندهای در سطح کلان، دو عامل ثروت و قدرت بسیار اهمیت دارند. این هویت‌‌‌های جمعی در ایجاد معرفت‌‌‌های جمعی نقش بسزایی دارند. تأثیر این عوامل به شکل علیت ناقص است، حتمی نیست و در چهارچوب اختیار و فطرت انسان شکل می‌‌‌گیرد. البته همۀ این اثرگذاری‌ها در پرتو احاطه و حضور باری‌تعالی است: «‌وَ اللَّهُ مِنْ وَرائِهِمْ مُحیط» (بروج: ۲۰): «و خدا از هر سو برایشان محیط است‏».
متن کامل [PDF 312 kb]   (220 دریافت)    
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: عمومى
انتشار الکترونیک: 1399/6/1

فهرست منابع
1. قرآن کریم. 1373. ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی. قم: دارالقرآن الکریم. قرآن کریم. 1373. ترجمۀ محمد‌مهدی فولادوند. تهران: دارالقرآن الکریم. ادواردز، پل. 1375. فلسفۀ تاریخ. ترجمۀ بهزاد سالکى. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى. اژدری‌زاده، حسین. ۱۳۷۶. «درآمدی بر مباحث کلاسیک در جامعه‌شناسی معرفت». روش‌شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه). شمارۀ 11 و 12. صص 174- 164. اژدرى‌زاده، حسين، 1385، «تعین اجتماعی معرفت‌های اخلاقی در معراج‌السعاده»، مجموعه مقالات همایش کنگره فاضلین نراقی. ج۲، صص۱8-۱. ــــــــــــــــــ‌. 1379. «جامعه‌شناسى معرفت در قرآن». پایان‌نامۀ کارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره). ــــــــــــــــــ‌. ۱۳۸۲. «تعین اجتماعی معرفت‌های وحیانی در اندیشه علامه طباطبائی». فصلنامۀ حوزه و دانشگاه. شمارۀ ۳۵. صص 110-134. ــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۰. جامعه‌شناسی‌معرفت در قرآن. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ــــــــــــــــــ‌. 1393. «ابعاد تعین اجتماعی معرفت در نهج‌البلاغه». رسالۀ دکتری جامعه شناسی نظری فرهنگی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. بابایی، علی‌اکبر؛ روحانی راد، مجتبی؛ عزیزی کیا، غلامعلی؛ رجبی، محمود. ۱۳۷۹. روش‌شناسی تفسیر قرآن. زیرنظر محمود رجبی. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه. تهران: سمت. پارسانیا، حمید؛ اژدری‌زاده، حسین. ۱۳۹۰. «تعین‌ اجتماعی ‌معرفت در نهج‌البلاغه». اسلام و علوم اجتماعی. شمارۀ ۶. صص 7-49. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۲. «بررسی مبانی اجتماعی نظریۀ معرفت علوی». معرفت فرهنگی ‌اجتماعی. شمارۀ ۱۶. صص 31-51. پارسانیا، حمید. 1373. نماد و اسطوره. قم: نشر اسراء. ــــــــــــــــ‌. ۱۳۹۲-۱۳۹۳. «تقریرات درس اسفار». قم: فیضه. جعفری، سید محمد. ۱۳۸۵. «جامعه‌شناسی‌معرفت از منظر شهید مطهری». معرفت. شمارۀ ۱۰۳. صص 47-35. جعفری، محمدتقی. ۱۳۷۶. ترجمه ‏و تفسیر نهج‏البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. جمشیدی‌ها، غلامرضا؛ اژدری‌زاده، حسین. ۱۳۸۹. «رابطۀ معرفت و جامعه در اندیشۀ شریعتی». اسلام و علوم اجتماعی. شمارۀ ۲. صص 130-103. جوادی آملی، عبدالله. بی‌تا. شناخت‌شناسی در قرآن. قم: جامعۀ مدرسین. ــــــــــــــــــــــ‌.‌ 1366. تفسیر موضوعی. ج 5. تهران: نشر فرهنگی رجا. ــــــــــــــــــــــ‌. 1372. شریعت در آیینۀ معرفت. ویرایش حمید پارسانیا. بی‌جا: نشر فرهنگی رجا. ــــــــــــــــــــــ‌.‌ 1376. فطرت در قرآن. تنظیم محمدرضا مصطفى‌پور. قم: اسراء. حسین‌زاده، محمد. 1380. مبانى معرفت دینى. قم: مؤسسۀ آموزشى و پژوهشى امام خمینى. خامنه‌ای، سید علی. ۱۳۸۹. جستارهایی در فلسفۀ علوم انسانی. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره). رادمنش، عزت‌الله. 1371. تاريخ در قرآن. مشهد: آستان قدس رضوی. ریتزر، جورج. 1374. نظریۀ جامعه‌شناسى در دوران معاصر. ترجمۀ محسن ثلاثى. تهران: علمى. سلیمی، علی؛ داوری، محمد؛ ابوترابی، محمود؛ داوودی، محمد. هم‌نشینی و کجروی (نگاهی به دیدگاه‌های اسلامی و یافته‌های اجتماعی). قم. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. تهران: سازمان فرهنگی‌ـ‌هنری شهرداری تهران. شیرازی، صدرالدین محمدابن ‌ابراهیم. ۱۳۶۸. الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. قم: مکتبه المصطفوی. شیروانی، علی. 1376. سرشت انسان.. قم: نهاد نمایندگی ولی‌فقیه، معاونت امور اساتید. صدر، محمد‌باقر. 1369. سنت‌های اجتماعی و فلسفۀ تاریخ در مکتب قرآن. ترجمۀ حسین منوچهری. تهران: نشر فرهنگی رجا. طباطبایی، سید محمدحسین. بی‌تا. المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: منشورات جماعة المدرسين فى الحوزة العلميّة. ــــــــــــــــــــــــــــــ‌‌ 1362. اصول فلسفه و روش رئالیسم. دورۀ 5 جلدی. تهران: صدرا. ــــــــــــــــــــــــــــــ‌ 1374. المیزان فی تفسیرالقرآن. ترجمۀ محمد‌باقر موسوی همدانی. جامعۀ مدرسین. قم: دفتر انتشارات اسلامی. تهران: امیرکبیر. علیپور، مهدی؛ حسنی، حمیدرضا. ۱۳۸۹. پارادایم اجتهادی دانش دینی (پاد). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. علیزاده، عبدالرضا؛ اژدری‌زاده، حسین؛ توکل کوثری، محمدعلی؛ کافی، مجید. 1385. جامعه‌شناسی معرفت. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. عليزاده، عبدالرضا. 1376. «معرفی محتوايی کتاب جامعه‌شناسی معرفت». روش‌شناسی علوم انسانی(حوزه و دانشگاه)، ش11و12. صص 162-144. فولادی، حفیظ‌الله. ۱۳۸۴. معرفت و جامعه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. کنوبلاخ، هوبرت. ۱۳۹۰. مبانی جامعه‌شناسی‌ معرفت. ترجمۀ کرامت‌الله راسخ. تهران: نشر نی. گلستانی، صادق. ۱۳۸۵. «جامعه‌شناسی‌ معرفت در قرآن». معرفت. شمارۀ ۱۰۹. صص 39-26. گلوور، دیوید؛ استرابریج، شیلاف؛ توکل، محمد. ۱۳۸۸. جامعه‌شناسی‌ معرفت و علم. ترجمۀ شاپور بهیان، حامد حاجی حیدری، جمال محمدی، محمدرضا مهدی‌زاده، حسن ملک. تهران: سمت. گورویچ، ژرژ. 1349. طرح مسائل جامعه‌شناسی امروز. ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گوهر. بی‌جا: انتشارات پیام. گولد، جولیوس. 1376. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمۀ مصطفی ازکیا. ویرایش جواد زاهدی. تهران: مازیار. محمدامزیان، محمد. ۱۳۸۰. روش تحقیق علوم اجتماعی از اثبات‌گرایی تا هنجارگرایی. ترجمۀ عبدالقادر سواری. قم: پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه و المعهد العالمی للفکر الاسلامی. مصباح، محمد‌تقی. 1364. آموزش فلسفه. دورۀ 2 جلدی. سازمان تبلیغات اسلامی. تهران: معاونت فرهنگی. ــــــــــــــــــــ‌. 1368. جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی. مطهری،‌ مرتضی‌. 1362. جهان‌بینی اسلامی. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی. ـــــــــــــــــ‌‌. 1368. انسان کامل. تهران: صدرا. ـــــــــــــــــ.‌ 1371. مجموعه آثار. دورۀ 13 جلدی. تهران: صدرا. ـــــــــــــــــ. 1372. استاد مطهری و روشن‌فکران. تهران: صدرا. معتوق، فردریک. 1412هـ/ 1991م. المعرفة، المجتمع و التاریخ. لبنان: طرابلس. جرّوس برس. مکارم شیرازی، ناصر. 1371. تفسیر نمونه. دورۀ 27 جلدی. ویرایش دوم. تهران: دارالکتب الاسلامیة. مک‌کارتی، ای. دی. ۱۳۸۸. معرفت به‌مثابه فرهنگ؛ جامعه‌شناسی معرفت جدید. زیرنظر و مقدمۀ محمد توکل. ترجمۀ کمال خالق‌پناه، سید حسین نبوی، بهاره آروین، وحید شالچی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی. مولکى، مایکل. 1376. علم و جامعه‌شناسى معرفت. ترجمۀ حسین کچویان. تهران: نشر نى. نجفی علمی، محمدجعفر. 1371. جامعه و سنن اجتماعی در قرآن. تهران: وزارت فرهنگ. نعلبندى، منوچهر. 1376. «مقایسۀ دیدگاه‌هاى تربیتى امام خمینى و علامه محمدحسین طباطبایى». پایان‌نامۀ کارشناسى ارشد تاریخ و فلسفۀ آموزش و پرورش. تهران: دانشگاه تربیت مدرس. دانشکدۀ علوم انسانى. هاملين، ديويد. 1374.تاريخ معرفت شناسى. ترجمۀ شاپور اعتماد. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى. Edwards, Paul. 1967. The Encyclopedia of Philosophy. vol: 1-8, Macmillan publishing co. NewYork: inc and The Free Press. Faghirzadeh, Saleh. 1988. Sociology of Knowledge. Tehran: Soroush. Gurvitch, Georges. 1971. The social frameworks of knowledge. Great Britain. Oxford. Basil Black well. Kuper, Adam; Kuper, Jessica. 1985. The Social Science Encyclopedia. Routledge and Kegan Paul. London. _______________________. 2001. The Social Science Encyclopedia. Rowtledge. 1985. and its new (second) edition. Mannheim, K. 1959. Eassays on the Sociology of Knowledge. Routledge and Kegan Paul. London. ___________. 1985. Ideology and Utopia. A Harvest / H. J. Book. San Diego. Meja, Volker; Stehr, Nico. 1999. The sociology of knowledge. ISBN. printed and bound in Great Britain by Biddles ltd. Guildford and King's Lynn. Merton, Robert .1968. Social Theory and Social Structure. F. P., NewYork. _____________.1973. The Sociology of Science. Theoretical and Empirical Investigations. The University of Chicago Press. Mulkay, Michael. 1991. Sociology of Science. Milton Keynes. Open University Press Philadelphia. first published. Remmling, Gunter W. 1975. The Sociology of Karl Mannheim. London: Routledge and Kegan Paul. _________________. 1973. Towards the Sociology of Knowledge. London: Routledge and kegan paul. Sills, Daivid. 1972. International Encyclopedia of the Social Sciences. vol. 1-9, the Macmilan Company and the Free Press, NewYork. Stark, Werner.1960. The Sociology of Knowledge. London: Routledge. Tavakol, Mohammad. 1987. Sociology of Knowledge. New Delhi: Sterling Publishers Private Limited.

ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به تحقیقات بنیادین علوم انسانی می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق