دوره 7، شماره 4 - ( 12-1400 )
جلد 7 شماره 4 صفحات 108-89 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ahmadi M, Sharifian M. Practical Wisdom in Muṣībat-Nāma of Attar of Neyshabouri
with Emphasis on Morality. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی 2022; 7 (4) :89-108
URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-389-fa.html
URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-389-fa.html
احمدی محسن، شریفیان مهدی. حکمت عملی در مصیبت‌نامه عطار نیشابوری با تأکید بر اخلاق. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی. 1400; 7 (4) :89-108
چکیده: (2836 مشاهده)
حکمت در جهان‌بینی اسلامی، عصاره خرد و روشن‌بینی ضمیر حکیمی است که شایستگی راهبری و هدایت انسان‌ها را دارد. حکمت عملی، شاخه‌ای از حکمت و ناظر به کنش و اعمال و رفتار انسان است؛ چه در ارتباط با خدا و چه ارتباط با خود و چه ارتباط با دیگران. حکمت عملی درحقیقت رهنامۀ زیست انسانی در دنیاست؛ بنابراین، واکاوی و موشکافی ابعاد آن از دیدگاه‌های مختلف اهمیت زیادی دارد. عطار نیشابوری، عارف و حکیم برجستۀ ایرانی قرن ششم، ازجمله کسانی است که واکاوی ابعاد حکمت عملی در اندیشۀ او می‌تواند به غنای تحقیقات علمی‌ـ‌فرهنگ ایرانی بیفزاید. در مقالۀ پیشِ رو، تلاش شده است حکایات موجود در کتاب مصیبت‌نامۀ عطار، به روش تحلیل مضمون تبیین و تحلیل شود. این مقاله درپی پاسخ به این پرسش کلی بوده است که شاخص‌ترین و مهم‌ترین مضامین حکمت عملی در اندیشۀ عطار، چه مواردی است و جهان‌بینی عطار در حوزۀ تدبیر امور فردی و اجتماعی چگونه است؟ عطار به‌عنوان یک اندیشمند عارف، در حوزۀ تربیت فردی و تربیت سامان سیاسی و اجتماعی زندگی انسان دیدگاه‌های بسیار مهمی دارد. برای تبیین این اندیشه‌ها نخست، کل حکایات مصیبت‌نامه کدگذاری و دسته‌بندی محتوایی شدند که نتیجه‌ای چنین به‌دست آمد: در این کتاب مجموعاً 372 حکایت نقل شده است که در بررسی‌های ما، 127 حکایت در بخش اخلاق، 37 حکایت در بخش سیاست مدن و بقیۀ حکایات به عناوین متفرقه (غیرمرتبط با تحقیق حاضر) کدگذاری شده‌اند. اخلاق در میان سه بخش دیگر، بیشترین حکایات مرتبط با این پژوهش را به خود اختصاص داده است؛ هم بدان دلیل که اخلاق پایه و مایۀ تدبیر منزل و سیاست مدن است، یعنی تداوم آن‌ها به تقویت اخلاق است و هم بدان دلیل که عطار عارف است و عرفان، زیستی اخلاق‌محور را تجویز می کند. 127 حکایت در حوزۀ اخلاق دسته‌بندی شده است که خود آن ذیل سه فصل چهارچوب‌بندی شده است: 1. ارتباط با خدا، 2. ارتباط با دیگران، 3. ارتباط با خود. حکایات عطار دربارۀ تدبیر منزل، نتیجۀ مهمی به‌دست نمی‌دهد؛ بنابراین، می‌توان گفت که لااقل در این کتاب، حوزۀ تدبیر منزل برای عطار اهمیت زیادی نداشته است. در حوزۀ تدبیر امور سیاسی و حکمرانی، عطار چهار شاخصۀ مهم را برای حاکم جامعۀ اسلامی واجب می‌شمارد که عبارت‌اند از: 1. عدالت‌ورزی، 2. ساده‌زیستی، 3. بخشش و بخشودگی، 4. نصیحت‌پذیری. عطار در حوزۀ سیاست مدن، هم در مقام یک حکیم، تجویزهای سیاسی دارد و هم خود به‌عنوان یک کنشگر سیاسی‌ـ‌اجتماعی، تندترین انتقادات را متوجه حکومت‌های زمانۀ خود می‌کند.
فهرست منابع
1. ابراهیم‌پور، زهرا. 1389. «بررسی عناصر طنزآمیز در کلام سعدی و ذکر پاره‌ای از نکات روان‌شناسی». نامۀ پارسی. شمارۀ 52. صص 24-5.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1379. شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی. تهران: انتشارات حکمت.
ابن‌سینا، حسین. 1383. رساله النفس. با مقدمه و حواشی دکتر موسی عمید. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
احمدی، احمد. بی‌تا. «سهروردی و حکمت عملی». مجموعه مقالات کنگرۀ بین‌المللی شیخ اشراق. پایگاه مقالات ایران داک.
ارسطو. 1377. اخلاق نیکوماخوس. ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
اسماعیلی ایولی، علی. 1395. «حکمت در اخلاق اسلامی، چیستی، جایگاه، تبارشناسی و قلمرو». رسالۀ دکتری. دانشگاه معارف اسلامی قم.
اکبریان، رضا. 1380. «فلسفۀ عملی در حکمت متعالیه ملاصدرا». مجله خردنامه صدرا. شماره 26. صص 54-44.
الاهوانی، فؤاد. 1391. «نظریۀ سیاسی ابن‌سینا». ترجمۀ محمد فیروزکوهی. مجموعه مقالات حکمت عملی شیخ‌الرئیس. بنیاد علمی‌ـ‌فرهنگی بوعلی سینا.
بخشی، مجید. 1398. «بازخوانی ماهیت حکمت عملی در حکمت اشراقی سهروردی براساس الگوی پیر آدو». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه امام صادق علیه‌السلام. دانشکدۀ الهیات، معارف اسلامی و ارشاد.
بنیاد حکمت صدرا. 1384. مجموعه مقالات ملاصدرا و حکمت عملی. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
بهشتی، احمد. 1384. «سیاست و شریعت در حکمت صدرایی». مجموعه مقلات ملاصدرا و حکمت عملی. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
بیهقی، علی‌بن زید. بی‌تا. تاریخ بیهق. با تصحیح احمد بهمنیار. تهران: فروغی. چاپ دوم.
پورنامداریان، تقی. 1382. دیدار با سیمرغ. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
حسینى‌نیا، اقبال. 1386. زمزم هدایت. تهران: مركز پژوهش‌هاى اسلامى صدا و سیما.
خامنه‌ای، سید محمد. 1390. «ملاصدرا و حکمت عملی». مجلۀ خردنامۀ صدرا. زمستان. شمارۀ 66. صص 12ـ5.
خراسانی، رضا. 1383. اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی اسلام. قم: بوستان کتاب.
داوری اردکانی، رضا. 1348. «طرح مسائل مربوط به انتقال فلسفۀ یونان به عالم اسلامی و تأثیر افلاطون و ارسطو در حکمت عملی فارابی». معارف اسلامی (سازمان اوقاف). فروردین 1348. شمارۀ 8. صص 112ـ106.
ــــــــــــــــــــ. 1354. فلسفۀ مدنی فارابی. تهران: چاپ زر.
دهخدا، علی‌اکبر. 1362. مجموعه مقالات. تهران: تیراژه.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. 1385. المفردات فی غریب القرآن. بیروت: بینا.
روحانی، حسن. 1391. اندیشه‌های سیاسی اسلام. جلد 1. تهران: انتشارات کمیل.
زرگران، ایمان. 1393. «تحلیل و بررسی تطبیقی رسایل فارسی سهروردی و دیوان حافظ»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. رشته زبان و ادبیات فارسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
سهروردی، شهاب‌الدین. 1375. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و مقدمۀ هانری کربن و سیدحسین نصر. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شریف، میان‌محمد. بی‌تا. تاریخ فلسفه در اسلام. جلد 2. تهیه و گردآوری ترجمۀ فارسی زیرنظر نصرالله پورجوادی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
شریفی، حسام الدین؛ برادران مظفری، منصوره؛ معلمی، حسن . 1397. «جایگاه و روش‌شناسی حکمت عملی از دیدگاه فارابی». حکمت اسلامی. سال پنجم. شماره اول. صص 124-105.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1378. ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. ترجمۀ حجت‌الله اصیل. تهران: نشر نی.
طوسی، خواجه نصرالدین. بی‌تا. اخلاق ناصری. تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن؛ شیخ‌زاده، محمد. 1390. «تحلیل مضمون و شبکۀ مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی». اندیشۀ مدیریت راهبردی. سال پنجم. شمارۀ دوم. پاییز و زمستان. شمارۀ پیاپی 10. صص 198ـ151.
عبدالحمید، ابوالحمد. 1365. مبانی سیاست. تهران: انتشارات توس.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم. 1386. مصیبت‌نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1389. منطق‌الطیر. تصحیح دکتر شفیعی کدکنی. تهران: نشر سخن.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1390. منطق‌الطیر. تصحیح پورنامداریان و عابدی. تهران: سمت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. 1397. تذکرة‌الاولیا. ج 1. تصحیح و تعلیقات دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: سخن.
غزالی، محمد. 1317. نصیحةالملوک. تصحیح جلال الدین همایی. تهران: دانشگاه تهران.
فایدئی، اکبر. 1392. «نقش مشائیان مسلمان در تحول و توسعۀ منطق ارسطویی». نشریۀ تاریخ فلسفه. سال چهارم. شمارۀ 1. صص 112ـ95.
فدایی عراقی، غلامرضا. 1389. «جایگاه حکمت عملی در تاریخ فلسفه اسلامی». مجلۀ تاریخ فلسفه. سال اول. شمارۀ 2. صص 76ـ53.
فنا، فاطمه. 1397. «سیاست مدن». نشریۀ دانشنامۀ جهان اسلام. شمارۀ 25. صص 417ـ413.
قرشی، علی‌اکبر. 1352. قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ ششم.
کمالی شرودانی، علی‌اکبر؛ موحدی محب، عبداله. 1396. «بررسی رابطۀ مؤلفه‌های عقاید، اخلاق و احکام در معارف علوی (ع)»، پژوهش‌های نهج‌البلاغه. تابستان 1396. دورۀ 16. شمارۀ 53. صص 63ـ51.
لگنهاوزن، محمد. 1373. حکمت عملی. ترجمۀ بیژن بهادروند. کیهان فرهنگی. شماره 108 . صص 13-10.
مجلسی، محمدتقی. بی‌تا. بحارالانوار. جلد 32. بی‌جا: بینا.
محمودی، خسرو. 1396. «بررسی حکمت عملی در کلیله و دمنه». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. رشتۀ زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1378. «دین و اخلاق». قبسات. دوره چهارم. شماره13. صص 37-30.
مطهری، مرتضی. 1380. آشنایی با قرآن. جلد 5، تهران: بینش مطهر.
ملکیان، مصطفی. 1387. «اخلاق و سیاست». بازتاب اندیشه. شمارۀ ۱۰۲. صص 39ـ32.
میرباقری، سید محمدمهدی. 1387. «عقل عملی در حکمت اسلامی». مجلۀ پگاه حوزه. شمارۀ 238.
ندری ابیانه، فرشته. 1384. «جایگاه عقل در تئوری اخلاقی ملاصدرا». مجموعه مقالات ملاصدرا و حکمت عملی. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
نصر، سیدحسین؛ لیمن، الیور. 1389. تاریخ فلسفۀ اسلامی. جلد 1. تهران: مؤسسۀ انتشارات حکمت.
نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد. بی‌تا. اخلاق ناصری. تهران: ناشر علمیه اسلامیه.
یاسین علی محمد، بی‌تا. عدالت از دیدگاه فلسفۀ اسلامی: نگرش مسکویه و راغب اصفهانی. ترجمه بهروز جندقی. مجموعه مقالات مبانی نظری حقوق بشر. صص580-553.
یوسفی، غلامحسین. 1357. دیداری با اهل قلم. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
