دوره 4، شماره 2 - ( 6-1397 )
جلد 4 شماره 2 صفحات 32-7 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Gholami R. Study of Five Approaches in Facing Islamic Science. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی 2018; 4 (2) :7-32
URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-85-fa.html
URL: http://frh.sccsr.ac.ir/article-1-85-fa.html
غلامی رضا. بررسی رویکردهای پنجگانه در مواجهه با علم. فصلنامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی. 1397; 4 (2) :7-32
عضو هیئت علمی مرکز پژوهشهای علوم انسانی اسلامی صدرا
چکیده: (2431 مشاهده)
چکیده
این مقاله از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش اول، تبیین چهار رویکرد موجود درباره علم در میان مسلمانان و شعب گوناگون هر یک از رویکردهای مزبور به همراه با نقد مختصر هر یک از آنها؛ و بخش دوم، تبیین رویکرد پنجم به مثابه رویکرد مختار در قالب چهار اصل عمده. در بخش پایانی این مقاله با طرح چندین پرسش فلسفه علمی و پاسخ به آنها، پایداری رویکرد پنجم که رویکرد مختار است ارزیابی شده است. مغز رویکرد پنجم این است که اولاً قلمرو دین مقتضی شکلگیری علوم انسانیِ اسلامی است، لکن مقتضی شکلگیری علوم طبیعی، فنی و پزشکی اسلامی نیست؛ ثانیاًً در علوم انسانی اسلامی، قرار بر جذب دانش و روششناسی های تجربی نیست، بلکه بر اساس منطقهبندی جدیدی که در ساحت علم بالمعنی الاعم صورت می‌گیرد، هر یک از منابع و روششناسی های علمی بر حسب قابلیت و کارکردی که دارد به‌تنهایی و یا شراکتی در یک یا چند منطقه مشخص از مناطق مزبور قرار می‌گیرد. مهمترین ثمره این طبقهبندی، ارتقای کارآمدی علوم انسانیِ اسلامی در شناخت و حل مسائل اساسی بشر و نزدیک کردن معرفت انسان به یقین است؛ ثالثاًً علوم طبیعی، فنی و پزشکی، اسلامی و غیراسلامی ندارند، لیکن در صورت عدم تعارض با زیرساخت‌های فکری اسلام، مورد تأیید اسلام‌اند و عملاً نیز مشروعیت می‌یابند؛ رابعاً بشر در زندگی دنیوی دارای نیازها و پاسخهای مشترک است و اسلام دستاوردهای بشری در حوزه علم و فناوری را مگر در مواردی که با هدف پلید به دست آمده باشد، قبول دارد؛ خامساً اراده انسان در شکلگیری علم گرچه انکارناپذیر است، اما تفاوت اراده به نسبی کردن خوبی و بدی در حوزه علم نمیانجامد؛ سادساً اسلام جبر تاریخی را قبول ندارد و انسانها را در تغییر شرایط محیطی مسئول میانگارد؛ لذا در اسلام چیزی به نام توقف و سکون در برابر شرایط به نام حوالت تاریخی و غیره وجود ندارد و قائلان به این دیدگاه، خواسته یا نخواسته به سکولاریسم تن داده‌اند.
این مقاله از دو بخش عمده تشکیل شده است: بخش اول، تبیین چهار رویکرد موجود درباره علم در میان مسلمانان و شعب گوناگون هر یک از رویکردهای مزبور به همراه با نقد مختصر هر یک از آنها؛ و بخش دوم، تبیین رویکرد پنجم به مثابه رویکرد مختار در قالب چهار اصل عمده. در بخش پایانی این مقاله با طرح چندین پرسش فلسفه علمی و پاسخ به آنها، پایداری رویکرد پنجم که رویکرد مختار است ارزیابی شده است. مغز رویکرد پنجم این است که اولاً قلمرو دین مقتضی شکلگیری علوم انسانیِ اسلامی است، لکن مقتضی شکلگیری علوم طبیعی، فنی و پزشکی اسلامی نیست؛ ثانیاًً در علوم انسانی اسلامی، قرار بر جذب دانش و روششناسی های تجربی نیست، بلکه بر اساس منطقهبندی جدیدی که در ساحت علم بالمعنی الاعم صورت می‌گیرد، هر یک از منابع و روششناسی های علمی بر حسب قابلیت و کارکردی که دارد به‌تنهایی و یا شراکتی در یک یا چند منطقه مشخص از مناطق مزبور قرار می‌گیرد. مهمترین ثمره این طبقهبندی، ارتقای کارآمدی علوم انسانیِ اسلامی در شناخت و حل مسائل اساسی بشر و نزدیک کردن معرفت انسان به یقین است؛ ثالثاًً علوم طبیعی، فنی و پزشکی، اسلامی و غیراسلامی ندارند، لیکن در صورت عدم تعارض با زیرساخت‌های فکری اسلام، مورد تأیید اسلام‌اند و عملاً نیز مشروعیت می‌یابند؛ رابعاً بشر در زندگی دنیوی دارای نیازها و پاسخهای مشترک است و اسلام دستاوردهای بشری در حوزه علم و فناوری را مگر در مواردی که با هدف پلید به دست آمده باشد، قبول دارد؛ خامساً اراده انسان در شکلگیری علم گرچه انکارناپذیر است، اما تفاوت اراده به نسبی کردن خوبی و بدی در حوزه علم نمیانجامد؛ سادساً اسلام جبر تاریخی را قبول ندارد و انسانها را در تغییر شرایط محیطی مسئول میانگارد؛ لذا در اسلام چیزی به نام توقف و سکون در برابر شرایط به نام حوالت تاریخی و غیره وجود ندارد و قائلان به این دیدگاه، خواسته یا نخواسته به سکولاریسم تن داده‌اند.
واژه‌های کلیدی: معرفت، عقل برهانی، عقل جزئی، علم تجربی، روششناسی، سکولاریسم، علم دینی، فناوری و پیشرفت.
فهرست منابع
1. قرآن مجید.
باربور، ایان (1362). علم و دین. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
بازرگان، مهدی (1338). عشق و پرستش. تهران: کانون نشر پژوهشهای اسلامی.
ــــــــــــــــــــ (1379). مجموعه آثار. جلد 1. تهران: انتشارات قلم.
ــــــــــــــــــــ (1353). باد و باران در قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
باقری، باقر (1382). هویت علم دینی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1386). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: مرکز نشر اسراء.
چالمرز، آلن اف. (1393). چیستی علم (درآمدی بر مکاتب علمشناسی فلسفی). ترجمه سعید زیباکلام. تهران: سازمان سمت.
زاهدی، محمدصادق و ثمره هاشمی، سیداحمد (1392). رابطه علم و دین در آرای مرتضی مطهری و مهدی بازرگان، پژوهشهای علم و دین، 4 (2): 59-76.
زرشناس، شهریار (1374). درباره ایدئولوژیزدایی، نشریه صبح. 28-32.
سروش، عبدالکریم (1373). قبض و بسط تئوریک شریعت، نظریه تکامل معرفت دینی. تهران: انتشارات صراط.
شریفی، احمدحسین (1393). مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: انتشارات آفتاب توسعه.
عسگری، حسین (1389). روستای ایستا (پژوهشی درباره اهل توقف در طالقان). تهران: نشر شهید سعید محبی.
غلامی، رضا (1391). اسلام و جهانی شدن. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
فردید، سیداحمد (1387). دیدار فرهی و فتوحات آخرالزمان. به کوشش محمد مددپور. تهران: مؤسسه فرهنگی و پژوهشی چاپ و نشر نظر.
قائمینیک، محمدرضا (1388). نظریه‌ها و آرا در باب نسبت علم و دین (مقدمه‌ای بر پژوهش درباره امکان علم دینی)، مجله راهبرد فرهنگ. 6: 95-124.
مطهری. مرتضی (1377الف). مجموعه آثار. جلد 6 (اصول فلسفه و روش رئالیسم). قم: انتشارات صدرا.
مطهری. مرتضی (1377ب). مجموعه آثار. جلد 13 (توحید و تکامل). قم: انتشارات صدرا.
معینی علمداری، جهانگیر (1392). روششناسی نظریه‌های جدید در سیاست (اثباتگرایی و فرااثباتگرایی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مقدم حیدری، غلامحسین (1393). علم و عقلانیت نزد پل فایرابند. تهران: نشر نی.
مقدم حیدری، غلامحسین (1385). قیاسناپذیری پارادایم‌های علمی. تهران: نشر نی.
موحد ابطحی، سیدمحمدتقی (1389). ارادهگرایی،به مثابه مبنایی برای علم دینی در نظریه فرهنگستان علوم اسلامی، معرفت کلامی، 1(4): 179-208.
نصر، سیدحسین (1382). نیاز به علم مقدس. ترجمه حسن میانداری. قم: انتشارات طه.
نیوتن اسمیت، و پوپر، ویلیام (1394). علم و عقلانیت. ترجمه سیدیاسر جبرائیلی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
